էկոլոգիա

 

Բնօգտագործումը և բնապահպանությունը ՀՀ-ում

Բնության հետ շփվելու կուլտուրաան ընդհանւոր կուլտուրայի բաղկացուցիչ մասն է:
Վ. Սուխոմլինսկի
Մարդ բնությունից վրցնումէ այն իչ իրեն անհրաժեշտ է առանց մտածելու հետևանքերի մասին: Կփորձեմ խոսել բնօգտագործամն, բնական ռեսուրսների և բնապահպանության մասին առհասարակ և կկենտորանանամ ՀՀ-ի վրա:
Բնական ռեսուրսները բնական օբյեկտեր և երևույթերն են, որոնք նպաստում են նյութական հարստության ստեղծմանը, մարդկանց գոյության պայմանների ապահովմանը և աշխատանքային ռեսուրսների վերարտադրությանը: Օգտագործվում են կամ պիտանի են հատագայում օգտագործելու համար՝ իբրև աշխատանքային միջոցներ՝ էներգիայի աղբյուր, հումք, նյութ, վայրի բույսեր, կենդանիներ և այլն:
Մարդը չի կարող գոյատևել առաց բնության ռեսուրսներն օգտագործելու, առանց բնության վրա որակապես և քանակապես ազդելու և հետևաբար, առանց շրջակա միջավայրը փոփոխության ենթարկելու: Բնության վրա մարդկային ներգոծունեությունը կատարվում է երեք ուղղություններով.
1.Բնական ռեսուրսները վերցնելը, վերամշակելը և նրանց վերափոխելը.
2.Բնական պայմանների օգտագործումը և ազդեցությունը նրանց վրա
3.Բնական համակարգերի հավասարակշռության խախտումը և վերականգնումը
Կապված մարդու պահանջների և արդյունաբերական ծավալների մեծացման հետ առաջին պլան են մղվում բնական ռեսուռսների սահմանափակության հարցերը և նրանց պահպանության և արդյունավետ օգտագործաման խնդիրները:
Բնական ռեսուրսները դասակարգվում են ըստ աղբյուրների և տեղադրության, ըստ սպառման արագության՝ արագ, դանդաղ սպառվող ռեսուրսներ, ըստ ինքանավերականգնման հնարավորությունների, ըստ փոխատուցման՝ նոր աղբյուրներ և որ տեխնոլոգիաններ, ըստ տնտեսության զարգացաման, ըստ փոխարինելության մյուս ռեսուրսների հետ:
1.Էներգետիկ ռեսուրսներ- արևի, տիեզերական, մակընթացության և տեղատվության, երկրաջերմային, երկրի ձգողականության, մագնիսական դաշտի, կենսաբանական, մթնոլորտային էլեկտականության, գազի, նավթի, ածխի, տորֆի, ատոմային, ջերմամիջուկային:
2.Մթնոլորտային գազային ռեսուրսներ- մթնոլորտային գազերի, օզոնային շերտի, իոնային կազմի, հիդրոսդերայի և հողի խոնավության, բույսերի և կենդանիների խոնավության.
3.Ջրային ռեսուրսներ- մթնոլորտի խոնավություն, օվկիանոսի ձջուր, գետ, այլ ջրամբարներ, հողի խոնավություն, բույսերի և կենդանիների խոնավություն
4.Կոնսումետների ռեսուրսներ- գենետիկական տեսակային կազմ, կենսազանգված, տնտեսական արդյունավետություն, քիմիական նյութերի յուրացնողներ:
5.Կլիմայական ռեսուրսներ
6.Տեղեկատվական ռեսուրսներ
7.Կենսաբանական ռեսուրսներ- մարդկանց համար անհրաժեշտ նյութական և հոգևոր բարիքներ որոնք պարփակված են բնության մեջ:
Բնական ռեսուսրենը լինում են սպառվող և չսպառվող:
Սպառվող- այն ռեսուսրները, որոնք չեն վերականգնվու օրինակ նավթ:
Չսպառվող- այս ռեսուրսները լինում են տիեզերական (արեգակի ճառագայթներ):
Փոքր- ինչ ներկայացրի բնական ռեսուրս ասվածը, անցնեմ ՀՀ-ին:
Հայաստը լինելո փոքր տարածք ունեցեղ պետություն ունի բնական ռեսուրսների պաշարներ: Ըստ վիճակագրության ՀՀ ի բնական ռեսուրսնրի մեծ մասը չվերականգնվող և սպառվող են:
Հայաստանում արդյունահանում են ածուխ, երկաթ, բոքսիտներ, մոլիբդեն, ոսկի, արծաթ, կապար, ցինկ։ Պատահում են պեմզայի, մարմարի, տուֆի, կրի, պեռլիտի, բազալտի, աղի պաշարները։ Կա նաև թանկարժեք և կիսաթանկարժեք քարերի մեծ տեսականի:
Հայաստանը հարուստ է նաև բնական հանքային ջրերով: Երկրում կան հարյուրավոր բնական ջրհորներ: 10 քաղցրահամ լիճ, 5 անդնախոր ձորեր և մի քանի աղբյուրներ: Սևանա լիճը աշխարհում ամենամեծ քաղցրահամ լիճն է (1400 քառ. կմ): Հայաստանը նաև լեռնային երկիր է՝ 90%-ը ծովի մակարդակից բարձր է 1.000 մետր։ Ամենաբարձր լեռը Արագածն է (4.090 մ):
Եթե խոսքը ընդերքի ռեսուրսների մասին է, ապա նշեմ, որ ՀՀ-ում դրանք սկսել են օգտագործել բավականին մեծ թափով՝ Զանգեզուրում, Թեղուտում, Մեղրաձորում: Այդ ռեսուրսների շահագործումը հանգեցնում է նրան, որ մեր երկրում նշված վայրերում լայն տարածում են ստանում պոչամբարները, հողը լցվում է ծանր մետաղներով,որի արդյունքում տարբեր հիվանդություններ են առաջանում, էկոհամակարգեր են խախտվում՝ գետեր չորացում, հողերի դեգրադացիա, մթնոլորտի աղտոտում:
ՀՀ ռեսուրսների առանաձնահատկությունն այն է, որ մետաղային գրեթե բոլոր հանքերը բազմապետաղային են պարունակում են պղինձ, մոլիբդեն, սոկի արծաթ, տարբեր քիմիական տարրեր, բացասական առանձնահատկությունն էլ այն է, որ օգտագործվում էմիայն այն ռեսուրսը որ շատ է հանքաքարում՝ պղինձը, մոլիբդենը, իսկ մնացածը, որպես պոչանք արտանետվում է շրջակա միրջավայր:
Բնական ռեսուրներից բացի կա նաև բնական պայման հասկացողությունը:
Բնական պայմաններ, բնության օբյեկտների և երևույթների ամբողջությունը, որը գոյություն ունի մարդկանց գործունեությունից անկախ, ազդում Է կենդանի օրգանիզմների, մարմինների և երևույթների վրա։ Բնական պայմաններ են նաև բնության այն օբյեկտներն ու ուժերը, որոնք կարևոր են արտադրողական ուժերի զարգացման և հասարակության տնտեսական գործունեության համար, սակայն անմիջականորեն չեն մասնակցում մարդու նյութական, արտադրական և ոչ արտադրական գործունեությանը (օրինակ՝ կլիմա և այլն)։
Բնական պայման աելով առաջին հերթին հասկանում ենք հենց կլիման: Կլիմաից էլ է կաղված բնական ռեսուրսերի տարբերակումը և գոյությունը: Մակերեսորեն ներկայացնեմ ՀՀ կլիման:
ՀՀ-ն գտնվում է մերձարևադարձային գոտու հյուսիսային լայնություններում և բնութագրվում է չոր ցամաքային կլիմայով ու կլիմայական հակադրություններով: ՀՀ կլիմայի վրա մեծ է հարակից տարածքների՝ Մեծ Կովկասի, Իրանական ու Փոքրասիական բարձրավանդակների, արաբական անապատների, Սև և Կասպից ծովերի ազդեցությունը: ՀՀ տարածքին բնորոշ է արևոտ կլիման: Արեգակի բարձրությունը հորիզոնի նկատմամբ կեսօրին 27օ-ից (դեկտեմբեր) մինչև 74օ է (հունիս), ցերեկվա տևողությունը` համապատասխանաբար` 9 ժամ 17 րոպեից մինչև 15 ժամ 3 րոպե: Արեգակի տարեկան ճառագայթային հաշվեկշիռը դրական է և տատանվում է 40–70 կկալ/սմ2 սահմաններում: Արևափայլքի տարեկան միջին տևողությունը տատանվում է 1930 ժամից (Իջևան) 2780 ժամի (Մարտունի) սահմաններում: Տարվա ընթացքում առավելագույն անարև օրեր (64) դիտվում են Իջևանում, նվազագույնը (19)՝ Սևանի թերակղզում:
Հայաստանի բնական պայմանների առանձնահատկություներից է հենց կլիմաի բազմազանությունը, դրա շնորհիվ, հանրապետության տարածքում գնահատվում է կենսաբազմազանության և բուսատեսկաների բազմազանություն: Հայաստանը ըստ իր բնական ռեսուրսների կարելի է բաժանել մարզերի: Հայաստանի բնական ռեսուսրենը մեծ ուշադրություն են գրավել և գրավում ամվողջ աշխարհի գիտնակաների կողմից: Տարվա կտրվածքով շատ հետազոտություններ են կատարվում բուսատեսակների վրա, հայտնաբերվում նորորը և ստեղծում դեղաբույսեր: Սա առաջին ասպկետն է, որից ենթադրվում է այն փաստը, որ ՀՀ ունի մշակաբուսյերի և դեղաբույսերի մշակման ապագա, որը կարող է հանդիսանալ տնտեսության զարգացած ճյուղերից մեկը: Մՙնում է միայն ճիշտ օգտագործել ռեսուրենրը և կատարել ճիշտ բնօգտագործում:
Բնօգտագործում բառը ինքնին ասում է իր բացատրությունը. Բնօգտագործում է կոչվում ընդհանրապես բնական ռեսուրսների և բնական պայմանների օգտագործումը մարդու կողմից: Բնօգտագործումը կարող է լինել ոչ ռացիոնալ և ռացիոնալ:
Բնօգտագործումը համարվում է ոչ ռացիոնալ, եթե բնական ռեսուրսը և դրա օգտակար հատկությունները օգտագործվում են ոչ լրիվ չափով, և այդ ընթացքում էական վնաս է հասցվում միջավայրին, խախտվում է երկրահամակարգերի բնական հավասարակշռությունը:
Հակառակ դրան, ռացիոնալ բնօգտագործման դեպքում բնական ռեսուրսը (անտառափայտը, հանքանյութը, գետի ջուրը և այլն) և դրա օգտակար հատկությունները օգտագործվում են անմնացորդ, և միաժամանակ նվազագույն վնաս է հասցվում բնական միջավայրին:
Բնօգտագործումից հետո հետևանքերը մեծ են լինում բնության վրա: Դիտարկեմ հետևանքները ՀՀ-ի մասշտաբով: Ինչպես արդեն ասացի եթե բնօգտագործխումը լինի ռացոնալ հաշվարկված, ապա ոչ մի հետևանք (բացասական) չի թողի, եթե այն աննցի ռացիոնալի սահմանը ապա հետևանքները կլինեն բացասական: Օրինակ ՀՀ Ատոմակայանի հարցը շատերին է անհանգստացնում, շատերը ասում են պետք է չշահագործել, դրանից եկավ Հիդրոէլեկտրակայանների կառուցումը, որոնք իմ կարծիքով շահագրոծուվում են: Հրազդան գետի վրա կառուցախ ՀԷԿ-ի պատճառով եկավ Սևանա լճի դեռ չլուծված հարցը: Իսկ այդտեղից էլ արդեն գալիս է ջրի հիմնախնդիրը: Ինչպես հասկացնք բնության մեջ ամեն իչ փոխկապակցված է: Դրանից ելնելով պետք է կատարել ճիշտ կադաստր և կարողանալ օգտագործել ռեսուրսը պահանջված կարգով այլ ոչ ըստ ցանկության: Բնօգտագործում և բնապահպանություն հասկացողությունները համատեղելի են: Շատերը ասում են , որ եթե կաբնօգտագործում ապա բնապահմանություն կատարել անհնար է, սկայան հավատացած եղեք, որ օրենեքի սահմաններում գործելու դեպքում կարելի է երկուսը մեկում տեղավորել:
Վերևում արդեն նշել էի Հայաստանը ՝ իբրև մշակաբույսերի և դեղաբույսերի մշակման զբաղվող տնտեսության ապագա: Հայաստանը հիմա չունի տնտեսություն, ցավալի փաստ է, որը կարելի է շտկել: Տնտեսության զարգացվածության աստիճանը կարելի է հաշվել բյուջեի մի մասով, որը փաստում է այն հանգամանքը, որ Հայաստնը տնտեսությունը լավ վիչակի մեջ չէ:
Մենք ունենք լավ բնական պայմաններ, բնական ռեսուրսներ: Ինչպես արդեն ասացի մշակաբույսերի մշակումը: Ես հենց այ բնագավռաում եմ տեսնում տնտեսության մի ճյուղի զարգացնելու միջոցը: Մեր կլիման թույլ է տալիս աճեցնել բույսեր, ունենալ էնդեմիկ տեսակներ և իհարկե դեղաբույսեր: Այս տնտեսության ճյուղը օգտագործելը կարելի ռացոնալ կարգով որի շնորհիվ համեմատաբար շատ քիչ վնաս կլինւ գենոֆոնդին: Եվ հարց է առաջնաւոմ ինչու չեն քօգտագործում որպես ռեսուրս, ինչու չենք ստեծում տնտեսության այդ ճյուղը որը ունի հեռանկար: Սրանք հարցրե են, որոնց պատասխանները ես չգիտեմ:

Գրակաության ցանկ.
•Բնապահպանության հիմունքներ՝ Լ. Ս Մելքումյան, Մ. Հ Գալստյան
•Բնությունը և էթիկան՝ Մ. Կարապետյան
Բնական աղետներ

Բնական աղետները ծագում, առաջանում են մեր մոլորակի աշխարհագրական չորս թաղանթներում (մթնոլորտ, ջրոլորտ, կենսոլորտ, քարոլորտ) տեղի ունցող փոփոխությունների պատճառով:
Մարդկային պատմության վաղ ժամանակաշրջանում աղետները հիմնականում առաջանում էին բնական երևույթներից: Այժմ փորձենք հասկանալ, թե ե՞րբ և ի՞նչ պայմաններում են այդ երևույթները դառնում աղետներ: Նախապես ասեմ, որ շատ հաճած նրանք դիտվում են որպես շեղում իրական կյանքից, այինինչ իրականում հակառակն է: Աղետները իրական կյանքի արտացոլումն են: Դրանք հասարակության սոցիալ-տնտեսական և պետության ու հասարակության փոխհամագործակցության հետևանքն ու արդյունքն են:
Բնական երևույթները ինքնին աղետ չեն: Դրաք այն ժամանակ են աղետ դառնում, երբ մարդը հայտնվում է նրանց գործունեւոթյան ոլորտում: Այսինքն, եթե ուժեղ երկրաշարժ կամ ջրհեղեղ է տեղի ունենում անբնակելի տարածքում, ապա այդ երևույթը աղետ չնք համարում, այսինքն վտանգավոր չեն մարդկանց համար չեն հանիդիսանում կորուստների պատճառ: Իսկ երբ մարդը բնակվում է սեյսմաակտիվ կամ սողաքնավտանգ գոտում, ապա ենթարկվում է այդ երևույթների աղդցության և դրա հետևանքով կրում զրկանքներ: Այդ երևույթները դիտվում են որպես աղետներ:
Բնական աղետներ են՝ երկրաշարժը, սողանքը, ջրհեղեղը, փոթորիկը, մրրիկը, հեղեղը, կարկուտը, պտտահողմը, մառախուղը, հրաբուղը, ձնամրրիկը և այլն:
Այս անգամ կփորձեմ ներկայացնել ամենավտանգավոր աղետներից մեկը՝ երկրաշարշ:
Երկրաշարջը ամենավտանգավոր ու անկանխատեսելի աղետներից է: Երկրաշարջերը մարդկության ողջ պատմության ընթացքում երկրի երեսից ջնջել են հազարավոր քաղաքներ և ավաններ, խլել միլոնավոր մարդկանց:
Դրանք առաջանում են երկրի ընդերքում՝ տեկտոնական շարժումների, ինչպես նաև հրաբխի ժայթքման, ուժեղ փլուզումների, կորստային դատարկությունների փլուզման հետևանքով:
Երկրաբանական ուսումնասիրությունների փորձի հիման վրա հաջեղվել է ստանալ երկրի կառուցվածքի ու երկրաշարժի առաջացման պատճառի պատկերը: Այդ պատճառները հասկանալու համար քննարկեք երկրի շարժման բնույթը և այն դանդաղ տեղաշարժերը, որոնք տեղի են ունենում նրա կեղևում՝ քարոլորտում: Ավելի լավ հասկանալու համար այդ շարժումները երկիրը կհամեմատեմ խաշած ձվի հետ, որի կճեպը, պատկերացնենք, փոքրացած երկրակեղևը: Այդ պինդ կեղևը ամբողջական չէ. Այն կոտրատված է վեց մեծ և շատ մանր կտորների, որոնց անվանում են սալեր: Երկրակեղևի տակ գործում են ուժեր, որոնք տարեկան տեղաշարժվում են մի քանի սմ.: Գիտությանը դեռևս հայտնի չեն այդ ուժերի առաջացման պատճառները: ակն ենթադրություններ, որ դրանք կարող են առաջանալ ընդերքի տաք շերտի դանդաղ հոսունության պատճառով:
Երկրակեղևի սալերը շարժվում ե մեկը մյուսի նկատմամբ հորիզոնական և ուղղաձիգ ուղղություններով: Շարժման ընթացքում սալերի առճակատման հատվածներում հսկայական լարումներ են կուտակվում: Այդ ուժերի ազդեցության տակ բախվող սալերի ճակատային մասերը կամ վեր են բարձրանում՝ առաջացնելով լեռնային զանգվածներ, կամ էլ սալը մտնում է մյուսի տակ: Այսպիսով, ստացվում է սալերի տարբեր ուղղություններով շարժումներից առաջանում են երկրաշարժեր:
Սալերի տեղաշարջումները միանագամից տեղի չեն ունենում: Դրանք սկսվում են նրանց բաժանող ամբողջ գծի երկարության ինչ-որ կետից և այնուհետև տարածվում խզվածքի երկայնքով: Այդ պայմանական կետը, որտեղից ծնունդ է առնում սալերի կտրուկ տեղաշարժը, կոչվում է երկրաշարժի օջախ, իսկ նրա ուղղահայաց արտապատկերը երկրի վրա էպիկոնտրոն: Էպիկենտորնի և օջախի միջև ընկած տարածություները կոչվում է երկրաշարժի օջախի խորություն: Այն կարող է տատանել մի քանի կիլոմետրից մինչև մի քանի հարյուր կիլոմետր: Որքան փոքր է օջախի խորությունը, այնքան մեծ են ավերածությունները:
Երկրաշարժի մեծամասնությունը (95%) առաջանում են սալերի հպման եզրերին:
Այսպիսով, այն եկրաշարժերը, որոնք առաջանում են սալերի շարժմամբ, կոչվում են տեկտոնական: Այս տիպին պատկանող երկրաշարժերը համարվում են ամենաավերիչ ու հաճակաի կրիկնող տեսակներ:
Երկրաշարժները լինում եմ մի քանի տեսակի
• Հրաբխային- առաջանում են հրաբխի ժայթքման ժամանակ, երբ երկրի ընդեքրից մեծ ճնշման տակ բարձրացող լավան դուրս ժայթքում՝ առաջացնելով ցնցումեր և լավայի ու գազերի արտանետում: Հրաբուխները լինում են գործող, քնած, հանգած: Այժմ գործող հրաբուխների թիվը հասնում է 522-ի, որոնցից 20-40-ը ժայթքում են ամեն տարի: Լավայի արտանետումները ուղեկցվում են մեծ էներգիայի անջատումով: Այդպիսի երկրաշարժերը քանակով ավելի քիչ են ու թույլ և ընգրկում են համեմատաբար փոքր տարածքներ:
Փլուզման հետևանքով առաջացող երկրաշարժեր
• Երկրի ընդերքում գոյություն ունեն դատարկ և ընդաձակ տարածություններ. Որոնք առաջանում են կրային, կավային լուծող ու լվացվող նյութերի քայքակումից՝ ստորգետնյա ջրերի լվացման ազդեցության հետևանքով: Դրանք կոչվում են կորստային դատարկություններ: Այս դատարկ շերտերի փլուզումից առաջանում են թույլ երկրաշարժեր, իսկ ավերիչ ալիքները փոքր տարածություն են անցնում:
Խորը (ֆոկուսային) երկրաշարժեր
• Այս երկրաշարժերը տեղի են ունենում երկրի ընդերքում ավելի մեծ, մոտավորապես 700կմ. Խորություններում: Սրանք քիչ են ուսումնասիրված: Շատ մեծ ուժի երկրաշարժեր են և, քանի-որ շատ հեռու են երկրակեղևից, մեծ վտանգ չեն սպառնում: Ամենախոր երկրաշարժը տեղի է ունեցել 1934 թվականին Ֆլորես կղզում:

Կանխատեսում
Քանի-որ երկրաշարժերն իրենցից ներկայացնում են արտակարգ բարդ և դեռևս ոչ բավականաչափ ուսումնասիրված բնական երևույթներ, նրանց ճշգրիտ կանխատեսումն առայժմ հանդիպում է բազմաթիվ դժվարությունների: Այդ հիմնահարցի ուղղությամբ աշխատում են տարբեր երկրների գիտնականներ և պետական հաստատություններ: Դեռևս հնարավոր չէ կանխատեսել երկրաշարժի կոնկրետ օրը և ուժգնությունը:
Սակայն բնական միջվայրի փոփոխություններից կարելի է հասկանալ լինելու է երկրաշարժ թե ոչ: Հաճախակի կարելի է լսել այսպիսի արտահայտություն ≤շատ շոգ ա կարողա երկրաշարժ լինի≥, բացի եղանակային գուշակություններց երկրաշարջի ≤հոտը≥ զգում են նաև կենդանիները օրինակ կատունները, շները, օձերը և այլն: Նրանց տարօրինակ պահվածքից կարելի է կռահել, որ ինչ-որ բան այնպես չէ:
Պաշտպանություն
Երկրաշարժերի հակված տարածքնրի բնակիչները պետք է քաջ գիտակցեն, որ երկրշարժը միշտ էլ ուղեկցում է զոհերով, վնասվածքներով: Բնակչության տեղեկլատվության պակացիս վնացվածքներ և կորուստեր ավելի շատ են լինում: Տեղեկատվությւոնը ապահով են տարբեր գրքեր հոլովակեր, զարգացած երկրների դպրոցներւոմ գոյություն ունի հատուկ դասընթա, որի ընթացքում ապահով են տեղեկատվություն աշակերտների համար:
Գիտնականները պարզել են ,որ երկրաշարժի ժամանակ մարդկացն մոտ խոսում է բնազդը, այսինքն պաշտպանվելու համար մարդը ունակ է կատարել այնպիսի քայլեր ինչպիսիք ե՝ իրեն փրկելու համար ուրիշի կյանքը վտանգելը, չնկատելը երեխային և այլն:
ԱՄՆ –ի աղետների ինսիտուտում կատարել են դասեր, որտեղ մարդկանց փորձում են պատրսատել աղետի: Կա պնդում, որ մարդ պետք է հոգեպես պատրաստ լինի երկրաշարժի:
Խոսելով երկրաշարժից վստահորեն կարող եմ ասել, որ մարդու գործոնը այստեղ բացակայում է: Մեկ պարզ պատճառով, որ երկրաշարժը առաջնում է երկրակղևում, որը թորևս բացահայտված չէ մարդու կողմից: Հետագայում հետազոտելով ու բացահայտելով այն հնարավոր է մարդու գործոնը լինի:

Բոլորիս հայտնի է, որ Հայաստանը գտնվում է խիստ տեկտոնական դիրքում այստեղ աղետ ասվածի հետ նույնացնում ենք միայն երկրաշարժը: Թույլ երկրաշարժեր այստեղ հաճախակի են լիում: Ացած տարի եկել էր մի ժամանակաշրջան երբ երկու-երեք բալլաոց երկրաշարժերը պատահում են հաճախակի: Սակայն ուժեղ եկրաշարժ, որը թողել է հետքեր 1988թվականին տեղի ունեցած երկրաշարժն է: Երկրաշարժը իր հետ բերում է մեծ ազդեցություն բնական միջավայրի վրա: 1988 թվականի երկրաշարժի ժամանակ վերացավ ամե իչ ծառ, տուն, մեքենա, մարդիկ: Բնակչության մեծամասնությունը դարձավ անտուն, երկրաշարժ ավերել էր ամեն իչ: Երկրաշարժից հետո տղանքում ոչ մի կենդնաի էակ ուղղակիորեն չէր մնացել:
Աղետը հենց դրանով է կոչվում աղետ, որ վերացնում է բնական միջավայրի երևույթները:
Արդեն իսկ նշեցի, որ պայքարել երկրաշարժ աղետի դեմ կարող ենք միայն տեղեկատվությամբ, պատրաստակամությամբ, հոգեբանական գիտակցությամբ:
Գրականության ցանկ
•Հայկական կարմիր խաչ ընկերություն – Աղետներ

Էկոհամակերգեր

Անցել են հազարամյակներ, մինչև որ մարդը բնության կարծեցյալ քաոսի մեջ նկատել է այն խորը միասնությունն ու կապերը, որոնք գոյություն ունեն որոշակի պայմաններում ապրող բուսական և կենդանական տեսակների և նրանց շրջապատող գործոնների միջև:
Վ. Վերնանդսկի
Էկոհամակարգը օրգանիզմների և անօրգանական բաղադրիչների ցանկացած միասնություն է, որտեղ տեղի է ունենում նյութերի շրջանառությունը: Այս տերմինն առաջին անգամ առաջարկել է անգլիացի բուսաբան Ա. Թենսլիի կողմից 1935թվականին: Այդ հետազոտությունից հետո,էկոհամակարգ տերմինի ուսումնասիորւթյամբ զբաղվել են շատ գիտնականներ, հենց դա է պատճառը, որ այժմ մենք ունենք էկոհամակարգի մասին հաստատված ըեղեկություններ: Էկոհամակարգի օրինակ է անտառը իր անտառածածկույթով, բուսական, կենդանական, սնկային և մանրէային օրգանիզմներով, բուսակեր և գիշատիչ կենդանիներով, բնորոշ ջերմային տատանումներով, օդի խոնավությամբ, լուսային ռեժիմով, հողի քիմիական կազմով, խոնավությամբ և այլ գործոններով, ինչպես նաև իրեն յուրահատուկ նյութերի շրջապտույտով և էներգիայի փոխակերպումներով, դիտվում են որպես անտառային համակարգ: Նույն սկզբուքնով կարող եք վերցնել լիճը, լեռը՝ որպես էկոհամակարգերի օրինակներ:
Էկոհամակարգի գծապատկեր.
Էկոհամակարգ հասկացողությունը կարելի է կիրառել տարբեր չափեր և տարբեր աստիճանի բարդություն ունեցող համալիրների նկատմամբ: Դա կարող է լինեն փոքր ճահճի թումբ, մեծ տարածք ունեցող լիճ և այլն: Յուրաքանչյուր կոնկրետ էկոհամակարգ կարող է բնութարգվել որոշակի սահմաներով: էկոհամակարգերին բնորոշ չեն տարածական սահմանափակումները: Սովորաբար էկոհամակարգերը սահմանազատվում են ոչ կենսական գործոնների առարկաներով, օրինակ լեռներով, տեսակային բազմազանությամբ, ֆիզիկաքիմիական և սննդառական պայմաններով և այլն: Կարելի է անել հետևություն, որ էկոհամակարգը չունի սահմաններ, և մեծության չափանիշը չի կարող լինել էկոհամակարգի բաղադրիչներից մեկը:
Բոլոր էկոհամակարգերը, առանց բացառության, հանդիսանում են բաց համակարգեր, ուստի դրանց կենսագործունեության համար անհրաժեշտ է էներգիայի հոսք և արտահոսք:
Էներգիայի հոսքի և արտահոսքի պայմաններում միջավայրի փոփոխության մասշտաբները խիստ փոփոխական են և կախված են՝
•Համակարգի չափերից. ինչքան այ փոքր է, այնքան ավելի ուժեղ է կախված արտաքին ազդեցություններից,
•Փոխանակության ուժգնությունից. ինչքան ուժգին է փոփոխականությունը այդքան մեծ է էներգիայի հոսքը և արտահոսքը
•Ավտոտրոֆ և հետերոտրոֆ օրգանիզմների գործունեության հավասարակշռությունից. անհավասարակշիռ համակարգերի գործունեության համար պահանջվում է ավելի շատ արտաքին էներգիա
Էկոհամակարգ մտնող էներգիան ունի մեկ ուղություն: Էներգիայի մի ամսը ավտոտրոֆ օրգանիզմենրի կոմղից կուտակում է օրգանական նյութերում և իրենց ներկայացնում էներգիայի ավելի ≤խտացած≥ ձև: Էներգիայի հիմանական մասն անցնում է համակարգի միջով և հեռաում դրանից:
Ի տարբերություն էնրգիայի՝ կյանքի համար անհրաժեշտ սննսատարրերը և ջուրը համակարգի կողմից կարող են օգտագործել բազմակի անգամ:
Կյանքի դրսևորման բոլոր բազմապիսի ձևերն ուղեկցվում են էներգիայի փոխակերպումներով: Երկրի մակերևույթի կողմից լույսի ձևով ստացող էներգիան հավասարակշռվում է երկրի մակերևույթից արտացոլված ճառագայթման անտեսակի ջերմահաղորդումը, ինչպիսիք են բարդ քիմիական միացությունների աճը, ինքնավերարտսդրությունը և սինթեզը: Առաց էներգիայի փոփոխման, որով ուղեկցում են այն բոլոր փոփոխությունները, ո՛չ կյանք կլիներ, ո՛չ էլ էկոլոգիական համակարգեր: Մեր քաղաքակրթությունը բնության հոյակապ երևույթներից միայն մեկն է, որն անընդհատ կախված է կոնցետրացված էներգիայի մշտական հոսքից: Եթե, կորցնելով էներգիայի որոշակի քանակություն հայթհայթելու և պահելու ընդուակությունը, մեր քաղաքակրթությունը դառնար փակ համակակարգ, ապա այն շուտով կկորցներ իր կարգավորվածությունը:
Քանի-որ էներգիան բոլոր էկոհամակարգերի ելային շարժիչ ուժն է, տրամաբանական է ընդունել էներգիան որպես հիմք ՝ էկոհամակարգերի սկզբնական դասակարգման համար: Այդ տեսանկյունից հարմար է առանձնացնել էկոհամակարգերի չորս հիմնական տիպեր՝
.Բնական, Արեգակի կազմից սնուցվող, չսուբիսիդացվող
•Բնական, Արեգակի կողմից սնուցվող, տարբեր բնական աղբյուրների կողմից սուիդացվող
•Արեգակի կողմից սնուցվող, մարդու կողմից սուբսիդացվող
•Արդյունաբերական-քաղաքական, վառելիքով սնուցվող(հանածո, օրգանական կամ միջուկային նյութեր)

Այս դասակարգումը հիմնված է միձավայրի հատկությունների վրա, այն հիմնովին տարբերվում է բիոմային դասակարգումից, որը հիմնված է էկոհամակարգերի ներքին կառուցվածքի վրա, սակայն և լրացնում է այն:
Ցակացած էկոհամակարգում գոյություն ունեն նյութափոխականկությամբ իրար հետ կապված տարբեր նյութեր: Այն նյութերի օրգանիզմների տարբեր տեսկաներ իրենց աճի, զարգացման և վերարտադրման համար միջավայրից կլանում են նյութեր և միջավայր արտանետում օրգանական ու անօրգանական բնույթի իրենց կենսագործունեության արգասիքները:
Ածխածինը, ջրածինը, ազոտը, ֆոսֆորը և ևս 30 այլ տարրեր կազմում են էկոհամակարգերի բաղադրիչ մասը: Այս նյութերը անհընդտա գտնվում եմ փոխակերպումներկ մեջ, որը կատարվում է էներգիայի միջոցով (սա էլ մի ասպեկտ, որ առանց էներգիայի էկոհամակարգերի բաղադրիչները փոխակերպում չեն անի, այսինքն էկոհամակարգւ կկորցնի իր ուժը): Այս նյութերից յուրաքանչյուրը ունի իր դերը էկոհամակարգում:
Ազոտ: Այս նյութը կազմում մթնորլորտի 78%-ը: Էկոհամակարգերի կենսական բաղադրիչների կողմից ազոտի յուրացման համար անհրաժեշտ է, որ այն նիտրատի ձևով մտնի քիմիական նյութերի կազմի մեջ, և կատարի փեխակերպում: Բույսերը բակտերիաներից ստանում են ազոտի մատչելի ձևերը, իսկ բակտերիանները բույսերից վերցնում են սննունդ (ածխաջրեր) և ձեռք են բերում բնակատեղ: Օրգանական նյութերի ձևով, սննդային շղթաների միջոցով, ազոտը փոխանցվում է էկոհամակարգերի մյուս օրգանիզմներին: Այսպիսով, կարելի է անել հետևություն, որ եթե կանխվի ազոտի փոխակերպխումները էկոհամակարգերում կոչնչանան բնական երոևույթները, քանի-որ ազոտը բնակնա երևույթերի սնող հատկություն ունի:
Ֆոսֆոր: Ֆոսֆորի դերը կենդանի բջջի համար շատ մեծ է: Այն մտում է ողեղի, կմախքի հյուսվածքների, խեցիների կազմի մեջ: Առանց ֆոսֆորի հնարավոր չէ սպիտակուցների սինթեզը(ԴՆԹ): Ցամաքային բույսերի և ջրիմուռների բջիջների մեջ այդ կարևոր և անհրաժեշտ տարրի պարունակությունը կազմում է 0,001%, իսկ կենդանի բջիջներում՝ 0, 1 – ից մինչև մի քանի տոկոս: ֆոսֆորն ու ազոտը ունեն նմանություն, այդ նյութերը հանդիսանում են ջրամբարների աղտոտման հիմնական միջոց:
Ածխածին: Բոլոր մյուս նյութերի համեմատ ածխածնի շրջանառությունը կատարվում ավելի ուժեղ: Առաջին էությունն այն է, որ ածխաթթու գազը կլանում է ֆոտոսինթեզի գործընթացում, որի արդյունքում սինթեզվում են բույսերի հյուսվածքները կազմող գլյուկոզը և այլ օրգանական նյութեր: Ըստ եկրորդ էության, ածխածնի փոխակերպումերը կատարվում է ջրային էկոհամակարգերում: Ջրային օրգանիզմներն օգտագործում են ածխածնի միացությունները իրենց կմախքը կազմելու համար: Ինչպես արդեն նշել էի ազոտի շրջանառության մեջ, ածխածնով ≤ապրում≥ են բույսերը: Ածխածինը էկոհամակարգերւոմ իրոք ուի զգալի նշաակություն՝ ≤ապրելու≥ նշանակություն:
Կարող եմ անել մեկ հետևություն, որ բոլոր 33 նյութերի շրջանառությունը կատարվում է էներգիայի միջոցով: Նյութերի շրջանառության հիմքը համարում եմ էներգիան: Եթե պակասի էներգիայի հոսքը, կպակասնեն բոլոր նյութերի փոխակերպումները ինչին էլ հետեվում է էկոհամակարգերի քայքայումը:
Էկոհամակարգերը ունեն կարևոր հատկանիշներ, որոնցից առանձնացրել եմ երեքը միասնականություն, փոխկապվածություն, ռիթմիկություն: Բոլոր համակարգերը մեկ միասնական ամբողջություն են ու փոխկապակցաված են և բավական է մի հատկանիշը փոխվի փոխվում է ամբողջ էլոհամակարգը: Ռիթմիկությունը աշխարհագրական թաղանքի կարևորագույն հատկանիշներից է ու դա բնորոշ է բոլոր էկոհամակարգերին նույնպես: Ռիթմիկության շնորհի կատարվում նյութերի կանոնավոր շրջանառությունը:
ԻՆձ շրջապատում եմ հազարավոր էկոհամակարգեր, որոնք ունեն իրենց ազդեցությունը ինձ վրա: Ինձ շրջապատող էկոհամակարգերցի ցանկանում եմ առանձնացնել մի քանիսը: Սևանա Լիճը, ինձ համար իմ առաջին լավագույն էկոհամակարգերից մեկն է, որը ինձ վրա ազդում է դրական կերպով: Այս էկոհամակարգը հնարավորություն է տալիս վայելե ամառային արևը, սառը ջուրը, և վերջապես այն համարվում է քաղցրահամ, ինչը մեր օրերում շատ հատկանշական է:
Դրական ազդակ ունեցող էկոհամակարգից անցնում կատարեմ բացասականին: Ես ապրում եմ Երևան քաղաքում, որտեղ քիչ- թե շատ կան արդյունաբերական տարբեր գործարաններ: Օրինակ վերցնենք ≤ Նաիրտ ≥ գործարանը, որտեղ արտադրվում են թունաքիմիկատներ, կաուչուկ և այլ իրեր: Սակայն այդ արտադարնքի արգասիքները, որոնք դուրս են գալիս մթնոլորտ վատ են ազդում միջավայրիս վրա: Մի քանի տարի առաջ հենց այն էկոհամակարգում տեղի ունեցավ պայթուն: Դրա հետևանքվ բարեբախտաբար մարդ չզոհվեց սակայն երկարատև ժամանակ պահանջվեց վերականգնվելու համար:
Ես դեռ խոսւոմ եմ Նաիրիտ գործարանից, իսկ ինչ են մտածում Մեծամորի բնակիչները, որոնք ապրում են Ատոմակայանի կողքին: Մի ամբողջ էկոհամակարգ կախված է հենց դրանից: Եթե լինի պայթուն վտանգը իհարկե կհանսի նաև մերձակա շրջաններ, քնաի-որ գոյություն ունի միասնականություն հատկանիշը:
Ես գոհ եմ այն էկոհամակարգից որտեղ ապրում եմ, ժամանակ առ ժամանակ իհարկե լինում են դեպքեր երբ ինքս անուղղակիորե կարող եմ ազդել էկոհամակարգի վրա, սակայն դա չի խանգարում, որպեսզի ես գոհ լինեմ դրանից:

Գրականության ցանկ.
•Բնապահպանության հիմունքներ՝ Լ. Ս Մելքումյան, Մ. Հ Գալստյան
•Բնությունը և էթիկան՝ Մ. Կարապետյան
Ես ու իմ միջավայրը

Մեր դարաշրջանը պետք է լինի ոչ միայն պլաստմասսաանների և համակարգչիչների դարաշրջան, այլ նաև ամենից առաջ, կանաչ բույսերի, գետերի, լճերի դարաշրջան:
Վ. Սալադուխին

Քանի- որ էկոլոգիան ամենից առաջ ուսումնասիրում է օրգանիզմի և միջավայրի փոխհարաբերությունները, ուստի այդ գիտության մեջ կարևոր նշանակություն է ստանում բնական միջավայր հասկացողությունը: Այն ինչ շրջապատում է օրգանիզմին և ուղղակի կամ անուղղակի ձևով ազդում է նրա կենսագործունեության վրա, կրում է բնական միջավայր անունը: Դրանք բնական մարմիներն ու երևույթներն են, որոնց հետ օրգանիզմը գտնվում է ուղղակի կամ անուղղակի հարաբերությունների մեջ:
Գիտնականները պարզել են, որ բնական միջավայրները կարելի է տեսակավորել՝
•Ջուրը որպես բնական միջավայր – ջուրը տեսակավորվել է քանի-որ նրա դերը շատ մեծ է կլիմայի ձևավորման մեջ, ջուրը օրգանիզմի համար կարող է հանդես գալ որպես դրական և բացասական ազդակ:
•Ցամաքաօդային բնական միջավայր – սա մտել է տեսակավորման մեջ քանի-որ հենց այստեղ են՝ երկրի թաղանթների սահմանում, ապրում են բույսերի և կենդանիների մեծ մասը
•Հողը որպես բնական միջավայր – սա դիտարկվել է որպես բնական միջավայր քանի-որ՝ հենց հողում են առաջանում, բոլոր մանրէները, օրգանական և անօրգանակ երևույթները
•Կենդանի օրգաիզմները որպես բնական միջավայր – սա տեսակավորվել է քանի- որ հենց նա է հանդիսանում ազդակ բնական միջավայրի վրա:
Միջավայրի գործոնները բազմազան են: Օրգանիզմի համար նրանք կարող են անհրաժեշտ լինել կամ հակառակը՝վնասակար լինել, կարող են նպաստել կամ խոչըդոտել օրգանիզիմի բազմացմանն ու զարգացմանը: Էկոլոգիական գործոններն ունեն տարբեր բնույթ և ներգործելու յուրահատկություն: Բարենպաստ կամ անբարենպաստ բնական գործոնները (կլիման, կերը, թշնամիները, մրցակիցները) առաջացնում են բնական միջավայրը որտեղ ոչ միայն պետք է հարմարվեն առանձին առանձնյակներ այլ ամբողջ տեսակները: Կենդանի երևույթնները ուղղակիորեն ադապտացվում են բնական միջավայրին, որը կարող է նաև փոփոխվել, այդ դեպքում ժամանակի ընթացքում տեղի է ունենում ադապտացում տվյալ՝ նոր միջավայրում: Օրինակ՝ անձը, ով ապրում է Արգենտինայում բնակությունը հաստատում է ավելի խոնավ երկրում ՝ Անգլիայում: Տվյալ դեպքում անձին հարկավոր է ժամանակ որպեսզի նա կարողանա հարմարվել նոր միջավայրին, այդ ժամանակի ընթացքում, սակայն կարող են առաջանալ շատ հիվանդություններ, օրինակ՝ Անգենա:
Այստեղից կարելի է հետևություն անել, որ օրգանիզմի դրսևորումը ուղղակիորեն կախված է բնական միջավայրից:
Մենք ապրում ենք Հայաստանում, որտեղ տարվա բոլոր չորս եղանակներն էլ շատ լավ ձևով արտայատված են: Անցումայաին շրջանում (ցրտից-շոգ, շոգից-ցուրտ) առաջանում են վարակներ, որոնցից ամենահայտնին դա գրիպն է: Չկա այնպիսի տարի երբ անցումային շրջանում ես չվարակվեմ գրիպով, որը ունի շատ տևական ժամանակաշրջան: Իհարկե սրան էլ լուծում կա: Եկենք պարզենք թե բնական միջավայրից եկող հիվանդությունը ինչու է ազդում մարդու վրա: Ազդում է ՝ քանի որ կա դիմադրողականության խնդիր: երբ դիմադրողականությունը ցածր է լինում տարատեսակ վարակներով մարդ հիվանդանում է: Իսկ հիմա հասկանանք թե ինչպես կարելի է պաշտպանվել: Պաշտպանվել կարելի է սովորական վիտամիններով, որոնք բարձրացնում են դիմադրողականությունը և պաշտպանում են օրգանիզմը վարակից:
Կարելի է անել մեկ եզրակացություն, որի բնական միջավայրի բացասական գործունեությունից մասամբ կարելի է պաշտպանվել, իսկ դրականը իհարկե միայն վերցնել:
Ես ինքս ապրում եմ մի այնպիսի բնական միջավայրում, որտեղ կա շատ փոշի: Վերջին տարիներին տնային տնտեսուհիները միշտ բողոքում են, որ տան փոշին շատացել է, դա իհարկե դառնում է ոչ միայն անհաճելի երևույթ այլ շնչառական հիվանդությունների բուն:
Մայրաքաղաքից շատ եմ բացակայում և երբ հայտնվում եմ Երևանամերձ շրջանում սկսում եմ նկատել փոփոխություն շնչառությանս վրա: Ստացվում է այնպես, որ մենք 24ժամ թթվածնի հետ մեկտեղ շնչում ենք նաև փոշի: Խոսեցի փոշի մասին և չեմ կարող չխոսել այն համայնքի մասին, որտեղ սովորում եմ ՝ՀԱԹ: Այստեղ ուղղկաի անտանելի փոշի կա, բնակաությանս վայրը՝ Նոր Նորք, չեմ էլ կարող համեմատել ՀԱԹ-ի հետ: Հետաքրքիրն այն է, որ նրան ընդհամնեը մի քնաի կիլոմերտ են հեռու իրարից բայց միջավայրի տարբերությունը ակնհայտ է թե՛ կլիմայի, թե՛ աղմուկի, թե՛ մաքրության առումով: Նոր Նորքը գտվում է ավելի բարձր գոտում այդ իսկ պատճառով ասյտեղ ջերմաստիճանը ավելի ցածր է, դօը ավելի մաքուր է: Անցնեմ իմ բնական միջավայրի մյուս բացասական ազդակին`աղմուկ: Աղմուկը երբեք չի դադարում նույնիսկ ուշ գիշերին աղմուկը կա, դա իհարկե բնական երևույթ է, որի դեմ դժվար կլինի պայքարելը, սակայն Գերմանիան գտել է միջոց: Այնտեղ ժամը 10 –ից չի կարելի բարձր երաժշտություն միացնել, նույնիսկ տանը բարձար խոսել: Ինձ թվում է հենց սա է ցիվիլ ժողովրդի օրինակը: Իհարկե աղմուկն էլ ունի իր մեծ հետևանքը լսողական օրգանների վրա:
Եթե խոսեմ բացասականից կխոսեմ անվերջ, անցում կատարեմ դրականին: Իմ բնական միջավայրի մեջ կա մեծ առավելություն ՝ մաքուր ջուր: Ինձ թվում է սրանով ամեն ինչ ասված է: Դրական է նաև այն հանգամանքը, որ ի տարբերություն շատ Եվրոպական երկրների Երևանի փողոցներում դեռ մնացել են ծառեր, որոնք թե՛ գեղեցկացնում են, թե՛ օգտակար են, միջավայրի համար: Օրինակ Իտալիայի փողոցներում առհասարակ ծառ չկա:
Համեմատականներ տարա իմ միջավայրի և այլ միջավայների հետ ու կփորձեմ գնահատել իմը: Տաս բալանոց համակարգից բնական միջավայրս գնահատում եմ յոթ, իսկ թե ինչի է իմ գնահատականի պատճառը վերևում արդեն նշել եմ:
Բնական միջավայրից շատ բան է կախված: Մարդիկ ասելով բնական միջավայր հասկանուոմ եմ միայն ծառն ու ծաղիկը, իհարկե դրանք ենք ստեղծում բնական միջավայրը սակայն, բնական միջավայր ասվածը ավելի լայն հասկացողություն է:
Շրջակա միջավայրը ինձ համար սեփական տան ավելի գլոբալ հասկացողություն է: Եվ հենց դրանից է սերում այն հանգամանքը, որ առհասարակ չեմ աղտոտում միջավայրս: Սկսած ամենապրիմիտիվից՝ աղբը գետնին չեմ թափում, սպասելով մոտակա աղբամանին: Ինքս փորձում եմ տարածել էկոկրթություն: Իհարկե ես չեմ համարում մեր հասարակությունը էկոկիրթ, սակայն համոզված եմ, որ գալիք սերունդը կդառնա այդպիսին, քանի որ արդեն, իսկ զգացվում են մեծ փոփոխություններ: Ինձ թվում է ես իմ լուման ունեմ իմ շրջակա միջավայրի պահպանման մեջ:
Ինչպես արդեն ասացի ես ինքս զգում եմ զգալի փոփոխություններ շրջակա միջավայրի վերաբերմունքի հանդեպ: Եթե մի քանի տարի առաջ հասարակությունը ոչինչ չէր անում այն բարելավելու համար, ապա այսօր ամեն ինչ այլ է: Ինչպես միշտ ակտիվ է երիտասարդությունը: Ամեն անգամ կազմակերպվում են տարբեր միջոցառումներ շրջակա միջավայրի հետ կապված: Շատ հատկանշական է որ դարձած ավանդույթը արդեն իսկ դարձել է սովորություն մեր հասարակության մեջ՝ ինչպես բոլորը այդպես էլ մենք տոնում ենք Շրջակա միջավայրի պահպանության օրը, որը նշվում է ամեն տարի հուլիսի 5-ին: Սա հենց այն օրն է, որ մարդ սկսում է ուշադորություն դարձնել շրջակա միջավայրին, հենց այդ օրը համախմբվում է ամբողջ մոլորակը: Կոնկրետ ինձ համար հատկանշական են աշնանային և գարնանային ծառատունկները, որոնք բարձրացնում են շրջակա միջավայրի որակը:
Երբ կարդում եմ տարբեր հարցազրույցներ, հոդվածներ շրջակա միջավայրի հետ կապված սկսում եմ զարամանալ մարդկանց մտածողության վրա: Շատերը ասում են, որ հարկավոր է օրենքներ սահմանել, որոնք խաղտելու դեպքում տուգանք է սպասում: Այդպիսի օրենքներ են օրինակ՝ եթե աղբը թափում են ոչ թե աղբամանին այլ հարակից տարածքում, տուգանք այս ինչքան դրամ: Ես դեմ եմ այս մեթոդին: Օրենքով ստիպել մարդկանց ավելի ուշադիր լինել ինձ թվում է ավելացնում է արդեն իսկ սթրեսային կյանքը: Ուշադրություը շրջակա միջավայրի հանդեպ պետք է դառնա դաստեարակություն, բնավորության գիծ, կենսակերպ, այլ ոչ թե տուգանք, օրենք, գումար և այլն: Այդպիսի բնավորության գիծ ստեղծելու համար ավագ սերունդը պետք է կազմակերպի տարբեր միջոցառումներ, դասեր, կոնֆերանսներ, որոնք իհարկե կտան սպասվածի չափ արդյունք:
Շրջակա միջավայրի խնդիրները չեն վերաբերվում անհատի, դրանք համամոլորակային են և իհարկե պահանջում եմ համամոլորակային լուծում: Մի երկրում աղտոտված ջրերը հոսում են այլ երկրի դաշտավայրեր, իսկ այնուհետև օվկիանոսններ ու ծովերը: Աղտոտված օդային զանգվածները անընդհատ տեղից-տեղ են տեղափոխվում, սկզբնաղբյուրներից հեռանալով շատ կիլոմետրեր: Միջուկային փորձարկումները հասնում են տասնյակ հեռավորության վրա, բուսական և կենդանական աշխարհների դեգրետացիան ու միգրացիան նույնպես ունեն գլոբալ մասշտաբներ: Ահա թե ինչու է բնական միջավայրի պահպանությունը ոչ թե համազգային, այլ համամոլորակային: Այն ընգրկում է ողջ մոլորակի բնակչությանը և պահանջում է մեծ ջանքեր: Շրջակա միջավայրի պահպանության բնագավառում միջազգային համագործակցությունը թելադրում է նաև այդ պրոբլեմի բարդությամբ, որը ներկայումս ունի բազմաթիվ չպարզաբանված կողմեր և պահանջում է գիտական ու տեխնիկական լուծումների համատեղ որոնում:
Բնութայն պահպանության գծով միջազգային համագործակցությունը սկիզբ է առել 1913 թվականին Շվեցարիայում, որին մասնակցում էի ընդհամենը 17 երկիր: Մեր օրերում մեծ ծավալի են հասնում միջազգային պայմանագրերը որոնք վերաբերվում են Շրջակա Միջավայրի պահպամությանը: Բոլոր պայմանագրերը որոնք կնքվում են այս հարցի շուրջ կատարվում է ԳՄՄԽ ( գիտական միությունների միջազգային խորհուրդ, ICSU) միջոցով:
ՄԱԿ ի գործունությունը շատ հատկանշական է այդ առումով: Այն կատարում է տարբեր նախագծեր որոնք դարձել են ամենամյա ՝ Շրջակա միջավայրը և մարդը, Մարդը և կենսոլորտը, Շրջակա միջավայրի օրը և այլն: Գլխավոր նախագիծը հենց ՅՈՒՆԵՍԿՕ –ն է, որը զբաղվում է բոլոր այն հարցերով որը վերաբերվում է շրջակա միջավայրին, ինչպես նաև կատարում է տարբեր նախագծեր:
Հայաստանը նույնպես նրգրավված է այդ բոլոր միջոցառումների մեջ:
Այսքան խոսվեց նրա մասին, որ մենք օրեցօր կազմակերպում ենք կոնֆերանսներ, հրատարակում ենք գրքեր և այլն: Սակայն մինչ օրս այդ նախագծերից ոչ մեկին հասու չի եղել լուծել մի հարց: Ինքնին ՄԱԿ-ը ստեղծում է մի նախագիծ, կնքվում է պայմանագիր, ստորագրվում է կոնվեցիա: Կոնվեցիաին հետևեցիքն մի քանի ամիս, տարի ու վերջ: Հենց այդ նույն կոնվենցիայի մեջ մտնում էր անտառահատման մասին կետը, որը սահմանում էր հատուկ չափանիշ, սակայն Հայաստանում առանց չափանիշների կատարվում են անտառահատումներ, որը չի վերահսկում մեր Բնապահպանության նախարարությունը, և ոչ էլ կոնվեցիայի նախագծողները: Այսինքն մենք ունենք աշխատանք, բայց վերջնական արդյունք չկա: Սա գալիս է վերասկողության պակասից:
Պայմանագիր կնքելը և դառնալը նախագծի անդամ դեռ գործի սկիզբն է պետք է կարողանալ պահել այն պայմանագրի բոլոր կետերը և չխախտել դրանք: Դա նշանակում է, որ պետք կատարվի ավելի լավ վերահսկողություն:
Այս հարցի շուրջ ունեմ առաջարկներ: Վերասկողությունը մեծացնելու համար կարելի է տարին մեկ անգամ վերաստորագրել կոնվեցիան, վերանայել կետերը առաջացած նոր խնդիրները դարձնել կետեր, նշանակել հատուկ վերահսկիչներ որոք կընտրեն պայամանգիր կնքող բոլոր երկները(ամեն երկիր պետք է ունենա իր թեկնածուն), որոնք կվերըտրվեին պայմանագիրը խախտելու դեպքում: Վերահսկիչ մարմինը կկատարեր տարբեր աշխատանքներ, չափագրումներ, չափանիշներ, և հենց այդ ընտրված չափանիշները կդառնայն տվյալ երկրի համար չափանիշ իսկ օրինախաղտերը կպատժվեին, իսկ պատիժը նույնպես կսահմանվեր պայմանագրով:
Անհատական աշխատանքս ինչպես հասկացնք վերաբրեվում էր միմիայն շրջակա միջավայրին դրա լավ և վատ գործոններին, դրա վերաբերող պայմանագրերին: Կատարեցի մեջբերումներ տարբեր գրքերից սակայն հայտնեցի նաև եզրակացություններ, առաջարկներ: Խոսելը դեռ գործի սկիզբն է, խոսքին պետք է հետևի գործողություն: Իսկ գործողություը պետք է անենք մենք՝ միջավայրի պահպանողները, որպեսզի ապրենք առողջ միջավայրում: Ֆիլմը ՝ http://www.youtube.com/watch?v=gjI1_G21SU8&feature=youtu.be
Գրականության ցանկ.
•Բնապահպանության հիմունքներ՝ Լ. Ս Մելքումյան, Մ. Հ Գալստյան
•Էկոլոգիայի հիմունքներ՝ Լ. Մելքումյան
•Բնության պահպաության հիմունքներ՝ Է. Մ Հայրապետյան
•Բնությունը և էթիկան՝ Մ. Կարապետյան

Կենսաբազմազանություն

Այս անգամ անհատական աշխատանքիս թեման կենսաբազմազանություն է, որը համարվում է համամոլորակային հիմնախդիր: Մինչ ներկայացնելը թե ինչ է կենսաբազմազանությունը, կխոսեմ համամոլորակային հիմնախնդրի մասին:
Համամոլորակային են այն հիմնախնդիրները, որոնք ընդգրկում են ողջ երկրագունդը և մարդկությունը, սպառնում նրանց ներկային ու ապագային, և դրանց լուծման համար պահանջվում է բոլոր ժողովուրդների ու գործողությունների միասնությունը: Համամոլորակային հիմնախնդիրները պատահական չեն առաջացել, դրանց առաջացմանը նպաստել են որոշ խնդիրներ, որոնք մինչ օրերս էլ դեռ վերջնական լուծում չեն ստացել:
Համամոլորակային խնդիրներից են ՝Անտառահատում, Կենսաբազմազանության պահմանում, Համաշխարհային օվկիանոսի հիմնախնդիր, Քաղցրահամ ջրի պաշարներ եւ այլն:
Ինչպես ասացի ես այսօր կփորձեմ ներկայցնել կենսաբազմազանությունը: Կխոսեմ վերացման պատճառների, կներկայացնեմ խնդիրները, եւ կփորձեմ տալ լուծումներ:
Կենսաբազմազանություն:
Կարծել ենք, թե վայրի բնությունը նույնպես հավերժ է, ինչպես քամին ու մայրամուտը, սակայն նա սկսել է անհետանալ առաջդիմության ճնշումներից: Եւ այժմ մեզ հուզում է այն հարցը, թե արդարացնում է արդյոք ավելի բարձր <> եւ դրա հետ կապված ազատ եւ գեղեցիկ գազաների եւ թռչունների ոչնչացումը: Օլդո Լեոպոլդ
Ինչ է կենսաբազմազնաությունը.
Կենսաբազմազանությունը բույսերի, կենդանիների, սնկերի, մանրէների բոլոր տեսակների, ինչպես նաեւ էկոհամակարգերը եւ էկոլոգիական գործընթացներն են, որոնց մասն են կազմում այդ տեսակերը: Կեսաբազմազանությունը դիտարկվում է երեք տեսակով՝ գենետիկական, տեսակային, էկոհամակարգակենսոլորտային:
Գենետիկական- երկրի վրա տարածված բուսական, կենդանական, սնկային, մանրէային տեսակների գենետիկական տեղեկատվության ծավալն է:
Տեսակային- երկրի վրա բնակվող կենդանի օրգանիզմների տեսակային քանակն է:
Էկոհամակարգակենսոլորտային- երկրի կենսոլորտի բոլոր էկոհամակարգերի բազմազանությունն է:
Երկիր մոլորակի ռեսուրսները անփոխարինելի արժեք են եւ կազմում են մարդու՝ որպես կենսաբանական էակի կենսագործունեության,երկրի սոցիալ-տնտեսական զարգացման եւ համայն մարդկության հարատեւության հիմնական գրավականը: Այդ իսկ տեսակետից կենսաբազմազանության պահպանությունը համարվում է համամարդկային եւ բոլոր երկրների առաջնահերթ հիմնախնդիրը: Այն չի սահմանափակվում որեւիցե երկրում եւ պահանջում է համամարդկային օժանդակություն: Այդ օժանդակության առաջին քայլերից եղավ նա, որ ստեղծվեց կոնվեցիա, որի մեջ ներգրավեց նաեւ Հայաստանը: Այն ընդունվեց 1993թվ., սրանով իր վրա վերցրեց՝ երկրի տարածքում կենդանի բնության պահպանության պատասխանատվությունը: Երբ ստեղծվեց այդ կոնվենցիան Հայաստանը եւ այն բոլոր պետությունները, որոնք ընդունել են այն, պետք է օգտագործեն իրենց բոլոր հնարավորությունները իրենց տարածքում բնակվող կենդանի օրգանիզմների ոչնչացումը կանխելու համար: Սակայն այս պահանջը վերաբերվում է էնդեմիկ տեսակներին:
Իմ կարծիքով մեծ քայլ կատարվեց ստեղծոլով կոնվեցիան, այն հիմք է որի շնորհիվ կարող ենք պահպանել կենսաբազմազանությունը, սակայն ընդունելոը մի կողմ պարտականությունը կատարելը մյուս կողմ: Վերցնեմ Հայաստաի օրինակը, ինչպես հասկացանք Հայաստանը նույնպես ընդունել էկոնվեցիան, սկայն ամեն օր կարելի է լսել, որ կատարվում է որս այն վայրերում, որտեղ չի թույլատրվում, եւ նման այլ դեպքեր, որոնք խիստ պատճի են ենթակա, սակայն այդ պաըիճը նույնպես բացակայում է:
Խոսելով կենսաբազմազանության մասին չեմ կարող չանդրադառնալ Հայաստանի կենսաբազմազանությանը: Հայաստանի բուսական եւ կենդանական աշխարհի մեծ խայտաբղետություը, ռելիֆի բարդ, երկրաբանական կառուցվածքը, կլիմայի, հողի բազմազանությունը, ջերմային խիստ տատանումները եւ, որ ամեն ակրեւորն է ֆլորագենետիկական յուրահատկությունը միանգամայն նպաստավոր աշխարհագրական դիրքի արդյունք են: ՀՀ համարվում է բուսական եւ կենդանական տեսակներվ բացառիկ հարուստ բնություն ունեցող տարածք:
Հայաստանի ֆլորան ինչպես ասացի բազմահազար է: ՄԻ քնաի հարյուր ծաղկավոր բույսեր, մամուռներ, քարաքոս, դեղաբույսեր, դիզայնի համար նախատեսված բույսեր, կերային եւ այլն:
Բացի ֆլորաից Հայաստանը աաձնանւոմ է նաեւ ֆաունայով: Հայկական մողես, սպիտակափոր մողես, արծաթափայլ կարաս, բեզուարյան այծ եւ այլն:
Ահա կենսաբազմազանությունը, ցավոք այն անհետանում է ինչ-ինչ պատճառներով, որոնք կփորձեմ ներկայացնել:
Կենսաբազմազանության կրճատման պատճառները:
Հոգատար եւ ներդաշնակ վերաբերմունքը բնության հետ նման է ընկերոջ հետ հարաբերության. չի կարելի նրբորեն շոյել նրա աջ ձեռքը եւ միաժամանակ կացնով կտրել ձախը, չի կարելի սիրել թռչնորոսը եւ միաժամանակ ատել գիշատիչներին, չի կարելի խնայլ ջուրը եւ միաժամանակ մերկացնել լեռները, չի կարելի վերականգնել անտառը եւ միաժամանակ հյուծել մշակելւ հողը: երկիրը միասնական օրգանիզմն է: Ռ. Մարկ-Կլանգ

Տեսակների կրճատման պատճառները սրանք են:
1.Տեսակերի ապրելավայրերի ոչնչացումը
2.Ներմուծված տեսակների ազդեցությունը
3.Տեսակների ուղղակի ոչնչացումը
4.Ոչնչացումը օվկիանոսներում եւ ներքին ջրավազաններում, ճանապարհներին, դաշտերում եւ այլն
5.Ոչնչացումը միջավայրի հետեւանքով

1.Մարդու կողմից տնտեսական լայն գործունեության ծավալման հետեւանքով վերացել են տեսկաների ապրելավայրերը: Մարգագետինների մշակումը, տափաստաննրի շահագործումը ստեղծել են պայամններ վերացնելւ կենսաբազմազանությունը: Օրիանկ Հայաստանում գյուղատնտեսական նպատակներով օգտագործելու համար ոչնչացվել են հազարավոր ճահիճեր, պարզ է այդտեղից էլ վերացել է այդ տարածքի ֆաունան եւ ֆլորան: Իմ կարծիքով եթե չօգտագործվի այն տարածքները, որոնք կարող են պիտանի լինել գյուղատնտեսության համար այն կունենա կորուստ: Բայց օգտագործելուց էլ ունեում ենք կենսաբազմազանության խնդիր: Ես տեսնում եմ մեկ լուծում՝ օգտագործել նետրալ, կիրառել երկուսը մեկում խոսքը:
2.Չնայած նրան, որ գիտությունը պարզել է, որ մի տեսակի տեխափոխումը մեկ այլ վայր վտանգավոր է, մինչեւ հիմա էլ շարուակվում է նույն գործընթացը: Ներմուծված տեսակների մի մասը էկոլոգիակա պայամններում չհարմարվելու պատճառով ոչնչանում է, որոշ ներմուծված տեսակներ նոր էկոհամակարգերում զբաղենում են իրենց համար հարմար ապրելակերպ եւ սկսում են գոյատեւել, իսկ երրորդ խումբը, օժտված լինելով հարմարվածության մեծ հնարավորություններով, նոր էկոհամակարգերում արագ բազմանում են օգտագործում տեղական տեսկաների ապրելակերպը: Օրինակ Եվրոպայից Ավստրալիա եմ բերել ճագարներ, որոնք սկզբում պահվել են անազատ պայմաններում, դրանից ունեցել են մեծ վնասեր: Այստեղ կարծիքս ավելի խիստ է: Նախ մինչ տեխափոխելը պետք է ուսւոմնասիրել կլիմայակն
Կենսաբազմազանության պատճառնեը շատ են, սակայն ես դրանցից ներկայացրրի երկուսը: Գոյություն ունեն նաեւ ոչնչացման այլ պատճառներ պայմնները, միջավայրը ապա նոր ըստ այդ ուսումնասիրությունների կատարել տեղափոխություն: Ունեմ նաեւ առաջարկ, կարելի է ընդունել կոնվենցիա տեխափոխության մասին, այդպես փոքր-ինչ կօժանդակենք կենսաբազմազանությանը:: Օրիանկ բնական աղետները:
Ոչնչացման պատճառները ներկայացնելուց հետո հարկ է խոսել նաեւ պահպնության մասին:
Կենսաբազմազանության պահպանության ուղիները:
Մարդկային հասարակության տնտեսական եւ սոցիալական զարգացման համար երկրի կենսաբանական ռեսուրսները համարվում են կենսական անհրաժեշտություն: Դրա համար էլ համընդհանուր ճանաչումէ ստանում այն փաստը, որ կենսաբանական բազմազանությունը, ներկա եւ գալիք սերունդների համար համաշխարային նշանակություն ունեցող արժեք է: Սակայն այսօր, ինչպես երբեք, մեծացել է վտանգը տեսակների եւ էկոհամակարգերի գոյատեւման համար: Մարդու ներգոծությամբ պայմնավորված՝ վտանգավոր արագությամբ շարունակվում է տեսակների վերացումը: Կենսաբազմազանության կոնվենցիայից
Կենսաբազմազանության պահպանամա ուղիներից է հատուկ պահպանվող տարածքները: Այն ունի այլ խնդիրներ եւս՝ նախ, որ տարբեր բնակլիմայական պայմաններում ստեղծված հատուկ տարածքները ծառայեցնում են որպես բնական չափանմուշներ, որոնց ուսւոմնասիրությունների օգնությամբ գնհատվում են չպահպանվող տարածքների էկոլոգիական վիճակները:
Ներկայումս հատուկ պահպանվող տարածքները ընդլայնվում են: Այնուամենայնիվ, միայն այդ տարածքները անկարող են պահպանել ամբողջ կենսաբազմազանությունը:
Այսօր գոյություն ունի մի քանի հազարավոր սահմանումներ.՝բնության հատուկ պահպանվող տարածքները պետաակն օրգանների որոշումներով՝ ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն տնտեսկան գործունեությունից վերցված եւ դրանց համար հատուկ պահպանության ռեժիմ սահմանված երկրի ցամաքյաին, ջրային տարածքային ու դրանց օդային ավազաններն են, գեղագիտական, ռեկրեացիային եւ առողջապահական նշանակություն:

1.Արգելոցեր
2.Ազգային պարկ
3.Բնության հուշարձաններ
4.Արգլավայր
1.Պետական արգելոցը էկոլոգիական, գիտական, պատմամշակութային արժեք ներկայացնող, առանձնահատուկ բնապահպանական, գեղագիտական հատկանիշներով օժտված տարածք է, որտեղ բնական համալրի զարգացման գործընթացներն ընթանում են առանց մարդու անմիջական միջամտության: Արգելոցներում մարդու միջամտությունը սահմանափակվում է գիտական հետազոտություններով եւ այնպիսի միջոցառումներով, որոնք ուղղված են արգելոցի կայունության պահպանությանը: Հայաստանում ամենահայտնի արգելոցը Խոսրովի արգելոցն է, որը ստեղծվել է 1958թվ., Շիկահողի արգելոց որը նույնպես ստեղծվել է 1958թվ., Էրեբունու արգելոց, որը ստեղծվել է ավելի ուշ՝ 1981թվ.:
2.Ազգային պարկերը էկոլոգիական, պատմամշակությաին, գեղագիտական արժեք ներկայացնող բնական համալիրներ են, որտեղ բնապահպանական խնդիրների լուծումները զուգորդվում են ազգաբնակչության կուլտուրական հանգստւ, լուսավորչական եւ տնտեսական աշխատանքների կազմակերպման հետ: Ազգաբնակչության կուլտուրական հանգստի, լուսավորչական աշխատանքների կազմակերպման համար անց են կանցնում ճանապարհներ, տուրիստական երթուղիներ, հիմնադրվում են բնության թանգարաններ: Ազգային պարկը խնդիրը եղել է ու դեռ կա: Այն կենդանական, բուսական տեսակների համալիր պահպանությունն է: Գոյություն ունենէ <>,<>, <>, <> ազգային պարկերը:
3.Բնության հուշարձանները բացառիկ կամ տիպիկ, գիտական եւ պատմամշակութային հատուկ արժեք ներկայացնող բնական օբյեկտներն են: Նպատակն է տեխնածինակտիվ ներգործությունից զերծ պահել բնական բոլոր այն տարածքները, հուշարձանները, որոնք ունեն էկոհամակարգի նշանակություն՝ պահպանելն է:
4. Պետական արգելավայրերը մշտապես կամ ժամանակավորապես առանձնացված այն տարածքներն են, որտեղ ապահովվում են բնական չափանմուշային, գիտական, պատմամշակութային, տնտեսական արժեք ներկայացնող համալիրների եւ դրանց տարրերի պահպանությունն ու վերարտադրումը: Արգելավայրի տարածքում սահմանափակվում կամ արգելվում է ցանկացած գործունեություն, որը հակասում է արգելավայրի նպատակին: Արգելավայրրեը գործում են սկսած 1950-ական թվականերից:
Կարելի է հասկանալ, որ հատուկ պահպանվող տարածքները իրոք մեծ նշանակություն ունեն կենսաբազմազանության համար: Մնում է միայն ավելի խիստ եւ լուրջ վերաբերվել այդ հարցին:
Կենսաբազմազանություն թեման կլինի կսիատ եթե չխոսեմ Կարմիր գրքի մասին մասին:
1966թվ. Հրապարակվել է Կարմիր գիրքը՝ հազվադեպ եւ վերացման վտանգի տակ գտնվող կենդանիների եւ բույսերի տեսակների ցանկը:
Կարմիր գիրքը նույնպես,քայլ էր կենսաբազմազնաության օգնության համար:
Եւ ցանկանում եմ ամփոփել միտքս: Նկարագրեցի, գտա պատճառները տվեցի լուծումներ: Ոչ մի կոնվենցիայա, պայմնագիր կամ այլ փաստաթուղթ չի կարող օգնել մեր շրջակա միջավայրին, մենք պետք է հանդիսանանք դրա կրիչները:

Օգտագործված գրականության ցանկ.

Լ.Ս. Մելքոնյան, Մ.Հ Գալստյան [Բնապահպանության հիմունքները]

Մարդու առողջության ասպեկտները

Այն ինչ կատարվում է բնության մեջ ուղղակիորեն ազդում է մարդու վրա: Այդպիսի ասպեկտներ են՝ օդի, ջրի, սննդամթերքի աղտոտումը, էլեկտրամագնիսական ճառագայթները, եղանակի փոփոխությունները եւ այլն: Էկոլոգիական տեսանկյունից հիվանդությունը կարելի է դիտարկել որպես օրգանիզմների անբավարար ադապտացիա միջավայրին և բացասական ռեակցիա դրա անբարենպաստ ազդեցություններին: Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության սահմանմամբ` առողջությունը ոչ թե հիվանդությունների բացակայություն է, այլ ֆիզիկական, սոցիալական ու հոգեկան բարեկեցության վիճակը: Բնական միջավայրի բարձր որակի պահպանությունը հիմք է դնում մարդու առողջության բարձր մակարդակի ապահովման համար: Այսպիսով, բնության պահպանությունը դիտվում է ոչ միայն որպես կենդանի բնության նկատմամբ մարդասիրական մոտեցումների համակարգ, այլ նաև որպես մարդու առողջությունը և կենսունակությունը ապահովելու անհարժեշտություն:
Մարդկույթյունը, սակայն ոչ մի կերպ չի կարող կանխել այս ասպեկտները:
Մարդկության առողջությանը նպաստում են նեւ միջավայրի քիմիական աղտոտումը:
Նյութերը և գործոնները, որոնք բացասաբար են ազդում մարդկանց վրա և առաջ են բերում զանազան հիվանդություններ, սովորաբար միավորվում են մի քանի խմբերում: Դրանցից կարևորագույններն են քաղծկեղածինները, մուտածինները, արատածինները
Քաղծկեղածինները, դրանք բոլոր այն նյութերն են , որոնք մարդկանց մոտ առաջացնում են չարորակ գոյացություններ: Մարդկությանը հայտնի է այդպիսի նյութերի մոտ 500 տեսակ: Առավել հայտնի են ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները, ռենտգենյան ճառագայթները, նիտրատները: Մուտածինները առաջ են բերում քրոմոսոմների կառուցվածքի և քանակի փոփոխություններ: Դրանցից են ռենտգենյան ճառագայթները, գամմա-ճառագայթները, նեյրոնները, որոշ վիրուսներ և այլն:
Արատածինները (հրեշածինները) առաջ են բերում անհատական զարգացման արատներ, այլանդակություններ: Արատածին կարող է հանդիսանալ ցանկացած գործոն, որի ազդեցությունը գերազանցում է սահմանված թույլատրելի մակարդակը (ՍԹՔ): Հաճախ որպես արատածին հանդես են գալիս մուտածինները, ինչպես նաև այնպիսի աղտոտիչներ, ինչպիսիք են պեստեցիդները, պարապտանյութերը, աղմուկը և այլն: Մարդու առողջության վրա բացասաբար են ազդում նաև որոշ օրգանական ծագման նյութեր: Դրանցից հատկապես վտանգավոր են ածխաջրածնային միացությունները: Դրանցից շատերը բավականին կայուն են և երկար ժամանակ կարող են պահպանվել բնության մեջ: Ածխաջրածնային միացություններ առաջանում են հիմնականում օրգանական նյութերի ոչ լրիվ այրման հետևանքով, ինչպես նաև մի շարք նյութերի (ածուխ, դիզելային վառելիք, բենզին) այրման ժամանակ: Ածխաջրածնային միացություններ շատ են օգտագործվում քիմական արդյունաբերության: Այսպիսի միացությունները բացի քաղծկեղածին հատկությունից, առաջացնում են թունավորումներ` անգամ հանգեցնում են մահվան:
Սրանք նույնպես անխուսափելի են մարդկություն համար: եւ իհարկե խթանում են առողջական հիցանդություների առաջացմանը:
Բացի քիմիական աղտոտումից կա նաեւ կենսաբանական աղտոտում, որը պակաս վտանգավր չէ:
Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ համալորոակային ամենակարևոր հիմնախնդիրներից մեկը մինչ այժմ համարվում է պարենի հիմնախնդիրը, իսկ երկրագնդի հողային ծածկույթը չի բավականացնում ողջ մարդությանը կերակրելու համար առաջնում է անհրաժեշտություն օգտագործել գենետիկորեն մեդիֆիկացված օրգանիզմներ (ԳՄՕ): Այսօր գյուղատնտեսական արտադրանքի զգալի մասը կազմում են ԳՄՕ-ները:
Թեև համապատասխան ֆիրմաները նշում են այդպիսի մթերքների անվտանգությունը մարդու համար, բժիշկներն ու բնապահպանները պահանջում են անցկացնել դրանց օգտագործման հնարավոր գենետիկական հետևանքների համակարգնած ստուգում: Բարձր բերքատվություն ունեցող բույսերը ստացվել են առանց հեռավոր հետևանքների նախնական զննության:
Իրենց գենում միջատների, ձկների գեներ պարունակող բույսերը ցանվում են մեծ տարածությունների վրա: Դա խախտում է էկոհամակարգերի հավասարակշռությունը, քանի որ այդ բույսերը, ավելի դիմացկուն լինելով, դաշտերից դուրս են մղում վայրի տեսակները, որոնք համարվել են տվյալ էկոհամակարգի մասնիկ, որը ի վերջո կարող է հանգեցնել էկոհամակարգերի փոփոխության:
ԳՄՕ-ների օգտագործման հնարավոր հետևանքները բացահայտելու համար անհրաժեշտ է մի քանի սերունդների գեներ ենթարկել մանրամասն ուսումնասիրության: Սակայն բացի վնացիս կա նաեւ օգուտ, բարիքի ավելացում, պահպանման ժամկետի ավելացում եւ այլն:
Կա նաեւ ֆիզիկական աղտոտում: Որը նույնպես ունի իր վնասը:
Մարդու առողջության վրա էապես ազդում է նաև միջավայրի աղտոտումը իոնացնող ճառագայթներով (ռադիոակտիվ ճառագայթներ, ռենգենյան ճառագայթներ և այլն ): Իոնացնող ճառագայթները առաջանում են տիեզերքում և երկրի կեղևում պարունակվող ռադիոակտիվ տարրերի տրոհման արդյունքում: Իոնացնող ճառագայթների մեծ քանակությունը սպանում է բջիջները, իսկ ավելի փոքր քանակությունը բերում է այլ հետևանքների, օրինակ` վնասում է ԴՆԹ-ն:
Իոնացնող ճառագայթները, եթե կիրառվում է համապատասխան քանակությամբ կիրառելի է քաղցկեղի բուժման համար: Ուռուցքային բջիջները ավելի հաճախ են կիսվում, քան իրենց շրջապատող առողջ բջիջները: Այդ պատճառով հիվանդ օրգանի ճառագայթումը մահ կամ կիսման դադարեցում է առաջացնում հիմնականում ուռուցքային, այլ ոչ թե առողջ բջիջներում:
Կարեւոր են անեւ սննդամթերքի աղտոտում: Որը մեզ հետապնդում է ամեն օր:շ
Մարդու առողջության կարևորագույն գրավականը համարվում է առողջ սնունդը, ուղիղ կապ է հաստատաված սննդամթերքի ու մարդու առողջության միջև: Չնայած այս հանգամանքին այսօր էլ առողջ սննդի հարցը մնում է առաջնային ու պահանջում հրատապ լուծումներ: Սննդի հիմնական աղտոտիչներն են` նիտրատները, սննդային հավելումները և կենդանիների կերային հավելումները:
Ամբողջացնելով ասպեկտները, կարող եմա սել, այն որ դրանք կամա թե ակամա, ուղղկաիորեն վանսում են մարդում, իսկ մարդը այս դեպքում դառնում է անպաշտպան:

Արեւային էներգիա

Բազմիցս խոսվել է այն մասին, որ ավանդական էներգիայի աղբյուրները արդյունավետ են, բայց տալսի են բնությանը մեծ թվով կորսուստներ: Հենց այդ նախապայմնաով եմ ստեղծվեցին անեւ այլըտրաքային էներգիայի աղբյուրները: Դրանցից մեկն է արեւային էներգիան, որին նվիրված է այս նյութը:
Արեւային էներգիան լույսի փոխարկումն է էլեկտրականության: Էներգիայի փոխակերպման համակարգերի մեջ օգտագործումեն ոսպնյակներ կամ հայելիներ կենտրոնացելու համար լույսի մեծ տարածք հեծանիվի վրա:
Արեւային էներգիան անվանաս է բնությանը եւ, որ ամենակարեւորն է արդյունավետ է, սկայն այս հաճույքից չեն կարող օգտվել բոլորը: Այ օրինակ Մեծ Բրիտանիան չունի արեւադարձային կլիմա եւ պարզ է, որ անարդյուավետ կլինի այտեղ տեղադրել արեւային էներգիայի տաղավարեր:
Ինչպես արդեն ասացի արեւային էներգիան ունի նաեւ իր խնդիրներըը Իհարկե, արևային էներգիայի խնդիրներից մեկն այն է, թե ինչ անել արևի լույսի բացակայության ժամանակ: Դրան նույնպես նորարարական լուծումներ կան, ինչպիսին՝ փողոցային լուսավորման համար հիբրիդային համակարգն է, որը հիմնված է ոչ միայն արևային, այլև քամու էներգիայի վրա: Այն արդեն գործում է Չինաստանում և Գերմանիայում:
Արևային էնեկտրակայնները առաջին անգամ ստեղծվել են 1980-ական թվականներին՝ Կալիֆոռնիայում: Եւ դրանից հետո մեծ զարգացում են ապրել եւ տաերց տարի ավելացել այս կամ այն երկրում:
Այսօր արևային էներգիայի արտադրության ոլորտում աշխարհի առաջատար երկրներն են՝ ԱՄՆ, Իսպանիա, Չինաստան, Գերմանիա, Իտալիա, Հնդկաստան: Աշխարհի ամենահզոր արևային էլեկտրակայանը գտնվում է Հնդկաստանում՝ հզորությունը կազմում է 214 մեգավատտ:
Պահի դրությամբ աշխարհում կա ընդհամենը մի քնաի կղզի, որը կարող է միայն արեւային էներգիայով ապահովվել: Այդ կղզիները գտնվում են Խաղաղ օվկիանոսի հարավային մասում:
Համեմատականեր անցկացնելո, որոշկայքեր հայտնում են, որ ամենամեծ կայանը գտվում է Աբու Դաբիում: Կառուցման համար ծախսվել է 600$ միլիոն:
Սակայն արեւային էներգիաա ստանալու համար մշավել են նաեւ այլ միջոցներ: Այն կարելի է անվանել նաեւ արեւային էներգիայի ձագար: Այս նոր միջոցը հնարվորություն կտա օգտագործել արևայն ճառագայթների ավելի լայն սպեկտոր, քան սովորականը, ըստ այդմ օգտագործելով առաձգական լարում:
Էներգիայի ամենամաքուր և առավել առատ աղբյուրը՝ արևային էներգիան, մատչելիության և արդյունավետության հետ կապված խնդիրներ ունի՝ հատկապես, եթե նման համակարգերը պետք է տեղակայվեն զարգացող երկրներում: Այժմ բազմաթիվ չինական ընկերությունները արեգակնային էներգիայով աշխատող նորագույն ապրանքներն են ներկայացնում Հոնկոնգի միջազգային առևտրի ցուցահանդեսում:
Հյուսիսային Ամերիկայում և Եվրոպայում փոքր տարածքում մեծ հզորությամբ էներգիա ստանալու համար նախընտրում են ավելի թանկարժեք՝ բյուրեղյա սիլիցիումի տեխնոլոգիան:
Զարգացող երկրներում նախապատվությունը տալիս են ավելի էժան՝ բարակ ժապավենային տեխնոլոգիային: Շուկայում հայտնվել են նաև ավելի մատչելի ամենօրյա կիրառման ապրանքներ:
Արեւային էներգիան Հայաստանում նոր միայն սկսում է զարգանալ, դեռ կառուցված չեն կայաններ եւ չկան հատուկ մշակված տեխնոլոգինանաեր: Ես իքնս գտնում եմ, որ Հայաստանը ունի շատ լավ միջոցներ, որպեսզի կարողանա օգտագործի արեւային էներգիա:
Ես ինքս հակված եմ այն կարծիքի վրա, որ պետք է օգտագործվոն ավելի շատ այլընտրանքային էներգիակիրնե՝ քամու, արեւի, դրանք ամենակարեւորը անվնաս են շրջակա միջավայրի համար եւ արդհունավետ են, միեւնույ ժամանակ ավելի մատչելի:

Ածուխ, նավթ, բնական գազ

Երկրագնդի հիմնական էներգետիկ դաշտի առկայությունը ապահովում են այս երեք հանքերը՝ ածուխ, նավթ, գազ: Թե սրանցից որն է ավելի մատչելի, հարմար կփորձեմ պարզել, եւ կներկայացնեմ նաեւ ամբողջ երեւույթի հետեւանքերը: Սկզբում ներկայացեմ ածուխը:

Ածուխը ածխածնով հարուստ այրվող օգտակար հանածո է, որն առաջացել է միլիոնավոր տարիների ընթացքում` բույսական զանգվածի քայքայման հետևանքով:  Կախված հանքի խորությունից ածխի արդյունահանումը կարող է  կատարվել երկու եղանակով` ստորգենյա և բաց եղանակով: Երկու դեպքում էլ մեծ վնաս է հասցվում բնությանը:

Ստորգետնյա եղանակով ածխահանության ժամանակ գետնի տակ առաջանում են ստորգետնյա դատարկություններ, որոնք ժամանակի ընթացքում դառնում են փլուզումների պատճառ:  Բաց եղանակով ածուխ արդյունահանում են, երբ ածխի պաշարները գտնվում են զգալի խորության վրա: Այս դեպքում ածխի շերտին հասնելու համար հսկայական տարածությունների վրա փորում, հեռացվում է երկրի կեղևի վերին հողաշերտը: Հսկայական տարածք վերածվում է ոչ պիտանի տարածքի:

Ածուխը չնայաց նրան, որ ավելի էժան վառելեք է քան նավթը այն ավելի դժվար է տեղափոխել: Քանի-որ ածուխ արտահանում են միայն վագոների միջոցով հետեւապես ածուխ օգտագործում են այն երկրները, որոնք ունեն զարգացած ճանապարհաշինություն: Ածուխ հեռացնելիս աղտոտվում է էկո համակրագը, նույնը կատարվում է նաեւ նավթ եւ գազ ստանալուց: Ածուխը շատ նման է նավթին: Նրանց արտահանում են բաց եւ ստորգետնյա եղանակներով: Երկու դեպքում էլ կատարվում է նույն աշխատանքը եւ ունենում ենք  նույն ադյունքները: Կա միայն մեկ տարբերություն,ո ր նավթը արտահանելիս շատ դեպքերում անհրաժեշտ է լինում պայթեցնել հողը որպեսզի հնարավոր լինի հասնել հանքին: Ինչպես հասկացանք արտահանելիս առաջանում են դատարկություններ, որոնք հանդիսանում են փլուզումների պատճառ: Այս երկուսը ունեն եւս մեկ տարբերություն: Եթե ածուխ տեղափոխում են միայն վագոններով, ապա նավթը կարելի է տեխափոխել թե՛ վագոններով, թե՛ նավերով, եւ այլ փոխադրամիջոցներով: Բնակա գազ. բնական գազը օգտակար անհամ, անոտ և անգույն գազային միացություն է, օգտակար հանածո, որն առաջացել է երկրի ընդերքում անաերոբ պայմաններում: Երկրի ընդերքում բնական գազը գտնվում է միայն գազային վիճակում, պարունակվում է ապարների շերտերում` հաճախ զուգակցված ածխի կամ նավթի հետ: Բնական գազը մենք ամենաշատը օգտագործում ենք կենցաղում, եւ արդյունաբերական տարբեր շինություններում: Գազը ի տարբերություն ածխի եւ նավթի ավելի հեշտ է արտահանել, այն իհարկե տալիս է վնասներ, բայց այդքան չէ, ինչքան նավթը: Բնական գազը հանդիսանում է նաեւ փոխարինիչ ուժ: Այն փոխարինում է բենզինին, որ կրկնակի անգամ թանկ է քան գազը: Այս երեք վառելիքներից ամենից օգտակարը նավթն է, նրանից չենք ստանում միյան էներգիա, ստանում ենք նաեւ՝ կաուչուկ, պլաստմաս եւ այլ իրեր, որոնք իհարկե չենք կարող ստանալ ածուխից կամ գազց: Նավթը ամեաթանկն է: Այն երկրները, որոնք ունեն նավթ համարվում են հարուստ երկերներ: Մեր օրերում նավթի համար նույնիսկ պատերազմներ են մղում:

Ի վերջո հետեվությունս այն է, որ կապ չունի օգտագործում ես նավթ, ածուխ թե գազ: Այդ երեքն էլ ուենեն իրենց թե՛ առավելությունները, թե՛ բացասական կողմերը:

Քանի-որ մենք չեք ցանակնում վնասել մեր էկո համակարգը պետք է ավելացնենք այլըտրանքայիյն էներգիայի աղբյուրները: Պետք է ստեղծվեն միջոցներ, որպեսզի մենք կարողանանք օգտվել արեւային էներգիայից, քամու էներգիայից…, դրանք ավելի շահավետ են եւ ամենակարեւորը անվնաս:

Սևանա լճի հիմնախնդիրները

Բովանդակություն

• Ընդհանուր նկարագիր
• Սևանա լիճը` որպես ռեսուրս
• Սևանա լիճը` որպես օգտագործման աղբյուր
• Լճի խնդիրները
• Խնդիրնրի լուծումը

Սևանա լիճը աշխարհի  քաղցրահամ ջրի պաշար ունեցող երկրորդ բարձրադիր լիճն է (1897 մետր): Իր մեծությամբ Հայկական լեռնաշխարհում երրորդ , Կովկասում՝  ամենամեծ լիճն է:  Լիճը նախկինում կոչվել է Գեղամա ծով, Գեղարքունյաց ծով: Ներկայիս անվան հետ կան բազմաթիվ լեգենդներ և պատմություններ: Սևանը Կազմված է 2 անհավասար՝ հյուսիս-արևմտյան և հարավ-արևելյան  մասերից, որոնց պայմանականորեն անվանում են Մեծ և Փոքր Սևաններ:  Լիճը ունի տեկտոնահրաբխային ծագում; Լճի ջուրը քաղցրահամ է, հայտնի են սիգ, իշխան ձկնատեսակները, որոնք սակայն կանգնել են ոչնչացման եզրին:

Մինչև իջեցումը Իջեցումից հետո Մակերեսը 1416 քառ.կմ 1250 քառ.կմ Առավելագույն Խորությունը 99 մետր 80 մետր Ծավալը 58 մլրդ խոր. մետր 35 մլրդ խոր.մետր Հայելու մակարդակը 1916 մետր 1897 մետր

Ներկայումս Սևանա լիճ են թափվում 28 գետ և գետակ, որոնցից խոշորներն են Մասրիկը, Արգիճին, Ձկնաձորը, Գավառագետը, Գեղարքունիջուրը, Ճակքարը և այլն,  լճից դուրս է գալիս ընդամենը մեկ գետ՝ Հրազդանը: Այնտեղ է գտբվում նաև թ-կղզին, որի վրա կառուցված է վանք:

Սևանա լիճը օգտագործվում է նաև, որպես ռեսուրս: Սեւանա լիճը իր եզակի ու հարուստ ֆլորայով եւ ֆաունայով արժեքավորվում է հանրապետության կենսաբազմազանության համակարգում, իսկ կենսապաշարները կարեւոր տեղ են գրավում մարզի եւ հանրապետության բնակչության սննդաբաժնում, մասնավորապես՝ դրա ձկնային պաշարները: Հայաստանի Հանրապետության գյուղատնտեսության, էներգետիկայի եւ տնտեսության այլ ճյուղերի զարգացումը սերտորեն կապված է Սևանա լճի ջրային ռեսուրսների օգտագործման հետ, հատկապես նրա քանակական եւ որակական հատկանիշների հետ:

Սևանա լիճը իր ֆիզիկական, քիմիական, կենսաբանական ցուցանիշներով համարվում է խմելու համար բարձրորակ բնական ջրամբար և այդ տեսակետից՝ ՀՀ ռազմավարական գերակայական նշանակություն ունեցող բնական պաշար:

Ցավոք, սկսած 30-ական թվականներից Սևանա լճի ջրի ինտենսիվ և ոչ հաշվենկատ օգտագործման հետևանքով խախտվել է լճի հավասարակշռությունը՝ առաջ բերելով ջրակենսաբանական պրոցեսների և ամբողջ էկոհամակարգի խաթարում, որի շարունակման դեպքում վտանգվում է Սևանա լճի՝ որպես քաղցրահամ ջրամբարի գոյությունը: Եվ հենց 30-ականներից գլուխ բարձրացավ Սևանի խնդիրները, որոնք թվում են անլուծելի: Դրանք բազմաթիվ են: Այդ խնդիրներից կարևորագույներից մեկը ձկնապաշարի վերացման հարցն է: Մի հոդվածում կարդացի, որ ձկնային պաշարների  առումով այսպիսի վտ վիճակ լճի պատմության մեջ չի գրանցվել: Ինպես գիտենք Սևանը հայտնի է իշխան ձկնատեսակով, որը կանգնել է ոչնչացման եզրին:

Ձկան վերացման հիմնական պատճառը սկզբնական շրջանում ափամերձ գոտու վերացումն էր, որտեղ գտնվում էին իշխանի հիմնական ձվադրավայրերը, հետագայում` որսագողության ավելացումը: Սևանում բնակվող իշխանի 4 ցեղատեսակներից 2-ը` ձմեռային բախտակը և բոջակը, անվերադարձ կորել են, իսկ գեղարքունին և ամառային բախտակը մնացել են` ի հաշիվ արհեստական վերարտադրության: Սևանի էնդեմիկ տեսակներից` կողակի և բեղլուի վիճակն էլ այսօր բարենպաստ չէ: Օգտագործման պաշարներ գոյություն չունեն: Խեցգետինի պաշարները նույնպես նվազել են որսի ավելացման  պատճառով: Նվազել են նաև կարասի պներաշարը,  որոնք քիչ թե շատ լավ վիճակում էին:Այդ վատ վիճակի պատճառ է նաև ձկնագողությունը:
Սեւանի ձկնապաշարների պահպանման նպատակով վերջերս ՀՀ կառավարությունը որոշում ընդունեց արգելել Սեւանա լիճ թափվող գետերի վրա փոքր ՀԷԿ-երի կառուցումը:
 Լճի վատթարացման պատճառ է նաև հանքերի գործածումը: Այդ հանքերից երկուսն են, որ ազդում են լճի վրա`Սոտքի ոսկու հանքավայրը, Շորժայի դունիտ-պերիդոտային հանքավայրերը:

• «Սևանա լճի մասին» ՀՀ օրենքի 10-րդ հոդվածն արգելում է հանքանյութի վերամշակման գործունեություն Սևանի ավազանում, ինչն ուղղակիորեն վերաբերվում է տվյալ ձեռնարկությանը, քանի որ մանրացումը եւ գրավիտացիոն բաժանումը վերամշակման ընթացքի արտադրական փուլի մաս են կազմում
• ապարի մի մասը, որը ընկերությունը Սևանի համար «էկոլոգիական ֆիլտր» է համարում, կարող է վտանգ ներկայացնել Սևանի ջրահավաք ավազանի համար, քանի որ այն արդյունահանվել է բնական էկոհամակարգից, մանրացվել է տեսակավորման գործընթացում, պարունակում է ծանր եւ տոքսիկ տարրեր, եւ, ըստ էության,  թափոն է
• հանքավայրի շահագործումը ոչնչացնում է Արեգունի լեռնաշղթան, որը լճի էկոհամակարգի եւ լանդշաֆտի անբաժանելի մասն է :

Եթե պահպանվեն այս կանոները, ապա փոքր ինչ կվերականգնվի լճի վիճակը:

ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ

Այսպիսով` Սեւանա լճի ջուրը ներկայումս հեռու է մաքուր ջուր համարվելուց: Մարդկային գործոնը մեծապես նպաստել է լճի էկոլոգիական վիճակի վատթարացմանը: Լճի հաշվին մարդկանց մի խումբ օրվա հացի խնդիր է լուծում` իրենց վտանգելով անօրինական ձկնորսությամբ զբաղվելով, մարդկանց մյուս խումբն էլ լիճն ապականելով իրենց գրպաններն են լցնում: ՀՀ կառավարությունը չի կարողանում լուծում տալ լճի խնդիրներին: Լճի մակարդակի բարձրացումը վնասում է հենց կառավարող մարմինների ղեկավարների` լճի ափերին ապօրինաբար կառուցված առանձնատներին, և դժվար է ստիպել բարձրակշիռ պարոններին առանց փոխհատուցման քանդել միլոնների հաշվին կառուցած առնձնատները: Մյուս կողմից էլ ՀՀ տնտեսական զարգացման հեռանկար համարվող հանքարդյունաբերությունն է Սևանի հանդեպ իր սև գործն անում` թունավորելով լիճը: Երրորդ գործոնն էլ ղեկավարների վատ աշխատանքն է կամ աշխատելու ցանկության բացակայությունը, քանի որ լճի ափերը ըստ պատշաճի չեն մաքրվել մինչեւ լճի մակարդակի բարձրանալը, եւ բազմաթիվ ծառեր ու թփեր մնացել են լճի մեջ` իրենց հերթին նպաստելով լճի ճահճացմանը: Մեր համոզմամբ` մինչև բոլորը` և՛ ՀՀ իշխանությունները, և ՀՀ քաղաքացիները, չհասկանան Սևանա լճի նշանակությունն ու կարևորությունը, չգիտակցեն, որ Սևանը ազգային հարստություն է, որ նրա ջրով ենք մենք ապրում,և որ պետք է հոգ տանել նրա մասին եւ չկեղտոտել, չվնասել: Չե,որ Սևանա լիճը Հայ ժողովրդի խորհրդանիշն է:

Օգտագործված գրականության ցանկ`

• http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1676&lang=arm
• http://www.panarmenian.net/arm/details/56484/
• http://blog.ecolur.org/2011/09/%D5%BD%D5%A5%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1-%D5%AC%D5%B3%D5%AB-%D5%B0%D5%AB%D5%B4%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/
• http://www.louysworld.com/archives/18711
• http://giteliq.am/%D5%BD%D5%A5%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A1-%D5%AC%D5%B3%D5%AB-%D5%A7%D5%AF%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D5%A3%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%AB%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%AB-%D5%AB%D5%B6%D5%BF/

 

 

 

Կենսաբանական ռեսուրսների պահպանում

Կենսաբանական ռեսուրսների պահպանման միջոցառումներից են՝ բնական   հարստությունների կանոնավոր օգտագործում, օդի պահպանումը աղտոտվածությունից,կենսաբազմազանութայն պահմպանումը՝ բնության առանձին հուշարձաննների պահպանում, հատուկ տարածքների ստեղծում:

Կենսաբանական ռեսուրսների պահպանումը գլոբալ խնդիր է, որը պահանջում է համամարդկային ուշադրություն այդ խնդրին, եւ համախբվածություն, այսինքն բնապահպանական միջազգային կազմակերպութայն ստեղծում:

Իմ անհատական աշխատաքնի մեջ ես նեռառել եմ կենսաբազմազանության պահպանում՝ հատուկ տարածքների ստեղծում:

Հատուկ տարածքները բնատարածքներ եւ հատուկ օբյեկտներ են, որոնք բանպահպանական, գիտական, կրթական, մշակութային, գեղագիտական արժեք են ներկայացնում եւ ենթակա չեն տնտեսական շահագործման,քաղաքացիական շրջանառության եւ դրանց համար օրենքով սահմանված է հատուկ կարգ: Դրանք առաձնանում են վեց տեսակի՝արգելավայր, ազգային պարկ, բնության հուշարձան, ցամաքային եւ ծովայի լադշաֆտ, արգելոց, կառավարող պաշարներով պահպանվող տարածք:

Արգելոց: Այն ունի ամեաբարձր կարգվիճակը: Այդտեղ արգելվում է մարդու գործունեությունը նույնիսկ մարդու մուտքը: Արգելոցի շուրջը ձգվում է 1կմ.լայնությամբ արգելագոտի,որը պահպանում է արգելոցի բուն տարածքը:

Արգելավայր: Ի տարբերություն արգելոցի այն ունի ժամանակաոր կամ մշտական ցածր կարգավիճակ: Դրաք ստեղծվում են որսի կենդանիների պահպանման,բազմացման, որսի կարգավորման նպատակով:

Ազգային պարկ:Ազգային պարկերը կազմակերպում են բնության եզակի արժեք ներկայանող բնական օբյեկտների եւ գեղատեսիլ վայրերի շուրջը, որտեղ միջավայրը պետքա է պահպանվի բնականին մոտ վիճակում: Այստեղ բնության պահպանությունը համատեղվում է բնակչությա զբոսաշրջանառության եւ հանգստի կազմակերպման հետ:

Կենսաբազմազանութայն տեսակների շատ կարեւոր է: Գրելով պահպանման տեսակների մասին հիշեցի ի արտահայտություն՝ ««Կյանքը մեր մոլորակի վրա կշարունակվի կամ կդադարի մարդու իսկ մեղքով»»: Բայց իսկապես եթե մտածում ես հասկանում ես, որ մարդու գործը պահպանման հարցում շատ մեծ է: Ես գիտեմ նաեւ այնպիսի դեպքեր, երբ արգելոցներում մարդիկ ապօրինի գործունեություն են ծավալում, որը պետք է ունենա պատիժ, սակայն հետեւելոլվ իրադարձութոյւններին հասկացա, որ պատիժ չի հատկացվել տվյալ անձնավորությանը: Իհարկե եթե հասարակությունը տեսնում է, որ ապօրինի գործ է եղել եւ պատիժ չկա, հենց ուրիշ մեկն էլ առանց վարանելու կարող է կատարել հանցագործություն՝արգելոց, արգելավայր, մտնելու համար:

Մի նյութում կարդացի, որ հունվարի 11-ը արգելոցերի միջազգային օրն է: Դա եւս մի պատրվագ է մարդկանց կոչ անելու պահպանել հատուկ տարածքները:

Բոլորիս քաջ հայտնի է ՀՀ-ում «Խոսրովի արգելոցը» : Այն 1958-ից հանդիսանում է պետական արգելոց: Այն կազմակերպվել է բուսական եւ կեդանական աշխարհի պահպանման, բարելավման ու նոր տեսակների ստացման նպատակով: Կենդանական աշխարհին բնորոշ են հայկական մուֆլոնը եւ բեզուարյան այծը: Հանդիպում են նաեւ ընձռույծ, գորշ արջ, վարազ, աղվես, նապաստակ, լուսան, կզաքիս, գայլ, գորշուկ եւ այլն: Հարուստ է թռչնաաշխարհը. Հանդիպում են սեեւ ցին, գառնագղ, սպիտակագլուխ անգղ, արծիվ, վայրի աղավնի, ճայ եւ այլն: Կան բազմաթիվ  սողուններ, մասնավորապս՝ թունավոր գյուրզան: 1954-ից կլիմայավարժեցվում է ուսսուրական բծավոր եղջերուն: Այդտեղ են գտնվում Գեղարդը, Հավուրց Թառը, Կաքավաբերդը, միջնադարյան կամուրջ եւ այլ պատմական հուշարձաններ: Անտառը իր անվանումը ստացել է Խոսրով Բ Կոտակ թագավորի պատվին: Ըստ Խորենացու, Խոսրովի գահակալության ժամանակ, արգելոցի տարածքում կատարվել են արհեստական ծառերի տնկում, որը այդ ժամանակ առաջինն էր:

 

Խոսրովի արգելոցը ՀՀ-ի խորհրդանիշներից մեկն է:  Այնտեղ, սակայն վերջերս ծառացել են խնդիրներ: Վերանում են բազմաթիվ տեսակներ, դրանցից առաջինը Բեզուարյան այծն ու մոֆլոնն են: Նրանք գրանցված են «կարմիր գրքում», որպես ոչնչացման եզրին կանգնած տեսակներ: Խոսրովի անտառը հրաշք հուշարձան է, սակայն  այնտեղ նույնպես կատարվում են ապօրինի գործողություններ:Վերջերս տեղադրեցին տեսաղցիկեր, որոնք հսկում են արգելոցը ապօրինի գործերից: Այս քայլը իհարկե գովելի է: Դա կխթանի նրան, որ անտառում կքչանան օրենքից դուրս գործառույթներ կատարելը,այստեղ իհարկե կարելի է մուտք գործել, բայց հատուկ կարգով եւ հատեւկ օրերին: Հայ բնակչութոյւնը, պետք է գիտակցի այդ արգելոցի դերը եւ ամեն անձ պետք է պատասխանատվություն ունենա պահպանելու այն:

Արգելոցը անտառ է անվանվում, սակայն այտեղ Ծառերը շատ քիչ տեղ են գրավում, սրանից էլ հետեվություն, որ այն ենթակա է անապատացման: Արգելոցում ակրելի է հանդիպել աղբի թափոների, դրանք դեռ ոչինչ, բայց երբ գետին հայտնվում են պոլիէթիլենային տոպռակների այ դրանք արդեն մեծ խնդիր է, քանի-որ դրանք բիոքայքայվող չեն մեծ վնաց են հասնում կենադանիներին, նույնիսկ ձկներին: Այնպես, որ պետք է ուշադիր լինել եը սպառել այնպես, որ ոչ-ոքի վնաս շհասցնենք, եւ չկործանենք այդքան գեղեցիկ լադշաֆտը:

 

Աշխարհում առաջին ազգայի պարկը «Յելոսթոն» է:

Պարկը գտվում է հյուսիսային Ամերիկայում: Այն ունի տեկտոնահրաբուխային ծագում եւ առաջացլ է 17 միլիոն տարի առաջ: Պարկի մեծ մասը բարձր լեռներն են ալպյան գետեր,իսկ  պարկի սահմանները անջատում են վարդագույն ժայռերը:՚ Այն 1872 թվականին դարձավ աշխարհում առաջին պարկը, որը դարձել է հյուսիսային Ամերիկայի գեղատեսիլ վայրերից մեկը:Սկզբում  պարկը միայն գեղեցիկ գեյզերներով եւ տաք հոսանքներով վայր էր, սակայն ժամանակի հետ միասին այնտեղ առաջացսն նաեւ հազարավոր տեսակեր՝բիզոն, արջ:

Վերջին տարիներին պարկի կարուորութոյւնը աճել է, այդտեղ՝արեւմուտքում կան այնպիսի տեսակներ, որոնք ողջ Ամերիկայում բացակայում են: Սեւ արջեր, գայլեր, վայրի մկներ, կոյոտսներ, լեռնային առյուծներ, ջորիններ, գռիզլի ոչխարներ, սպիտակագլուխ արծիվներ, սպիտակ փելիսներ, փողհարներ եւ այլն: 1988-թվ.պարկում գրանցվեց ավերիչ հրդեհ, որը փոխեց պարկի լադշաֆտի տեսքը, եւ ավելացրեց գեյզերների եւ տաք հոսանքների թիվը: Ասում են նաեւ, որ հրդեհից առաջացած գեյզերները եւ հոսանքները չեն վնասել այլ միայն օգուտ են տվել եւ տալիս պարկի տեսակներին: Գիտնականերին ոչ թե մտահոգում են հաճախակի հրդեհները այլ մարդկանց  մուտքը պարկ: Մի քանի տարի առաջ ասում են, որ մարդկանց պատճառով կարող էր վնասվել «Գրիզլը» տաք հոսանքը: Սակայ  ես մտածցի եւ չկարողացա գտնել մարդկան խթանը այդ գոծում:  Պարկում քան ավելի շատ տաք հոսանքներ եւ գեյզերներ քան ամբողջ աշխարհում:  Այն համարվում է Ամերիկայի սեսմիկ ոչ կայուն գոտի՝այսինքն այնտեղ շատ ն լինում երկրաշարժեր եւ այլ բնական աղտներ: Պարկում ամենամեծ գեյզերը Steamboat Geyser-ն է, իսկ ամենահինը եւ հայտնին Old Faithful-ն է:

 

(ԱՅՍ ՏԻՊԻ ԾԱՌԵՐԻՆ ԱՍՈՒՄ ԵՆ «ՄԱՀԱՑԱԾ»)

 

(ԱՅՍ ԾԱՌԵՐԸ ԳՏՆՎՈՒՄ ԵՆ ԼԵՌՆԵՐԻ ՎՐԱ՝ԼԵՌՆԱՅԻՆ ԿԱՂՆԻ)

2006թվ.-ի ցուցանիշներով պարկ այցելել են 2.870.925 մարդ, որը իհարկե շատ մեծ ցուցանիշ է: Այն համարվում է ամենաայցելվող պարկը ամբողջ Ամերիկայում; Հետաքրքիր է իմանալ պարկ այցելող բնակչությունը պահպանում է պխարկի օրենքները, ինձ թվում է պահպանում է:  Քանի-որ մենք խեսում ենք Աներիկայի մասին իսկ այնտեղ ամեն իչ խստիվ վերահսկվում է, իսկ ապօրինի գործողությունների արդյունքում մեծ պատիժ է հատկացվում:

(ԲԵԶՈՒՆԵՐՆ ԵՆ ԱԶԳԱՅԻՆ ՊԱՐԿՈՒՄ՝ՏԱՔ ՀՈՍԱՆՔԻ ՄՈՏ)

Խոսելով տաք հոսանքներից ասացի, որ դրանք օգտակար են կենդանիների համար, նկարը մեզ ապացույց:

(1988-ԹՎ.ՀՐԴԵՀԸ)

Ազգային պարկը հարուստ է նաեւ ձկնատեսակներով: Առաձնանում են 18 տեսակ: Լոսոս, ջրային օձեր, կրիաններ: Կան նաեւ բազմաթիվ թռշուններ, մոտ 311 տեսակ: Տրուբաչ կարապ, վայի ծիծծեռնակներ, աֆիբներ եւ այլն:

Այսքան տեղեկություններ գրելով պարկի մասին միայն կցանկանամ այցելել եւ ինքս համոզվել ագային պարկի գեղեցկության, մաքրության մասին: Ամերիկան ինչպես գիտեքն հարուստ է գեղատեսիլ պարկերով դրանցից մեկը հենց Յելոսթոնն էր: Եւ կարող եմ համոզված լինեմ նրանում, որ այդ պարկը դեռ շատ երկար կունենա կյանք, եւ կպահպանի հազարավոր կենդանատեսակներ իր հսկողության տակ, որը շատ կարեւոր է: Իսկ նրա կանոնավոր լինելու փաստը ակնհայտ է, այսքան երկար ժամանակահատվածում գրանցվել է ըդհամնեը մի քանի ապօրինի դեպք, որոնք իհարկե խստիվ պատժվել են:

Ամփոփելով այս թեման հասկացա, որ հատուկ տարածքները շատ կարեւոր են կենսաբազմազանությա համար, եւ դրան պետք է պահպանել ինչպես հարկն է:

Այս ամնից զատ ես ունեմ իմ լուծումները կենսաբազմազանության պահպանմա համար՝ ուժեղացնել վերահսկողությունը հատուկ տարածքների համար, դա ամենակարեւոր փաստն է, գենոֆոնդի պահպանում այսինք «կարմիր գիրքի» թարմացում եւ վերանայում, արգելավայրերի, արգելոցների, ազգակին պարկերի ազդանշանային վերահսկողություն:

Իմ կարծիքով պահպնելով հետեւյալ կետերը կենսաբազմազանության պահպանումը կվերականգնվի: Շնորհակալություն: